طــریـق بـصــیـرت: خـتـم آنــلایـن قـرآن کـریـم هـمگام با بـصـیرت، مـعـرفت و کمـال

ردیف 137 و 138 و 139  کد 1 و 2

احزاب ، چهارمین سوره است كه بعد از آل عمران در مدینه نازل گردید ، از لحاظ ترتیب نزول، سوره نود و در ترتیب فعلى قرآن مجید ، سوره سى و سوم مى‏باشد ، این سوره هفتاد و سه آیه دارد .

این جنگ از آن جهت كه توسط گروه‏هاى مختلف برنامه‏ریزى شد ، جنگ احزاب ، و از آن جهت كه مسلمانان براى دفاع از خود ، خندق كندند ، به جنگ خندق معروف شد .

یهودیان مدینه ، مشركان مكّه و منافقان پنهان در میان مسلمانان ، در سال پنجم هجرى براى جنگ با مسلمین متّحد شدند و پیامبر و یارانش در برابر هجوم آنان ، در اطراف مدینه خندق كندند.

در مجموع ، هفده آیه از این سوره درباره‏ى جنگ احزاب است و چون در آیات 20 و 22 ، سه بار كلمه‏ى احزاب به كار رفته ، لذا این سوره ، «احزاب» نام گرفته است .

علاوه بر جنگ احزاب ، مسائلى در مورد ظهار و طلاق جاهلى ، احكام پسرخواندگى ، موضوع حجاب و توجّه به معاد در این سوره مطرح شده است .

*فضیلت سوره احزاب

در حدیثى از پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) مى‏خوانیم :

« من قرء سورة الاحزاب و علمها اهله ... اعطى الامان من عذاب القبر : كسى كه سوره احزاب را تلاوت كند و به خانواده خود تعلیم دهد ، از عذاب قبر در امان خواهد بود .» (مجمع البیان ، جلد 8 ، صفحه 334)

و از امام صادق (ع) نقل شده كه فرمودند : « من كان كثیر القراءة لسورة الاحزاب كان یوم القیامة فى جوار محمد (صلی الله علیه وآله وسلم)  و آله و ازواجه : كسى كه سوره احزاب را بسیار تلاوت كند در قیامت در جوار پیامبر و خاندان او خواهد بود .» (مجمع البیان ، جلد 8 ، صفحه 334)

البته كراراً گفته‏ایم این گونه فضائل و افتخارات ، تنها به تلاوت بى روح و عارى از هر نوع اندیشه و عمل به دست نمى‏آید ، تلاوتى لازم است كه مبدء اندیشه گردد و اندیشه‏اى كه افق فكر انسان را چنان روشن سازد كه پرتوش در اعمال او ظاهر گردد .

*محتواى سوره احزاب‏

این سوره یكى از پربارترین سوره‏هاى قرآن مجید است ، و مسائل متنوع و بسیار مهمى را در زمینه اصول و فروع اسلام تعقیب مى‏كند .

بحثهایى را كه در این سوره آمده است مى‏توان به هفت بخش تقسیم كرد:

بخش اول- سرآغاز سوره است كه پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) را به اطاعت خداوند و ترك تبعیت از كافران و پیشنهادهاى منافقان دعوت مى‏كند ، و به او اطمینان مى‏دهد كه در برابر كارشكنیهاى آنها از وى حمایت خواهد فرمود .

بخش دوم- به پاره‏اى از خرافات زمان جاهلیت مانند مسأله" ظهار" كه آن را وسیله طلاق و جدایى زن و مرد از هم مى‏دانستند ، و همچنین مسأله پسرخواندگى (تبنى) اشاره كرده و قلم بطلان بر آنها مى‏كشد ، و پیوندهاى خویشاوندى را در پیوندهاى واقعى و طبیعى منحصر مى‏سازد .

بخش سوم- كه مهمترین بخش این سوره است مربوط به جنگ احزاب و حوادث تكان دهنده آن ، پیروزى اعجاز آمیز مسلمین بر كفار ، و كارشكنیها و بهانه‏جوئیهاى گوناگون منافقان و پیمان‏شكنى آنان مى‏باشد ، و در این زمینه دستورهاى جامع و جالبى بیان شده است .

بخش چهارم- مربوط به همسران پیامبر است كه باید در همه چیز الگو و اسوه براى زنان مسلمان باشند ، و در این زمینه دستورات مهمى به آنها مى‏دهد .

بخش پنجم- به داستان" زینب" دختر" جحش" كه روزى همسر پسر خوانده پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم) " زید" بود و از او جدا شد ، و به فرمان خدا با پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) ازدواج كرد و دستاویزى براى منافقان گشت . قرآن در این زمینه پاسخ كافى به بهانه‏جویان مى‏دهد .

بخش ششم- از مسأله حجاب سخن مى‏گوید كه با بخشهاى گذشته نیز رابطه نزدیك دارد و همه زنان با ایمان را به رعایت این دستور اسلامى توصیه مى‏كند .

بخش هفتم- كه آخرین بخش را تشكیل مى‏دهد ، اشاره‏اى به مسأله مهم" معاد" دارد ، و راه نجات در آن عرصه عظیم و همچنین مسأله امانت دارى بزرگ انسان یعنى مسأله تعهد و تكلیف و مسئولیت او را شرح مى‏دهد .

*پیمان محكم الهى‏

«وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْكَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى‏ وَ عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ مِیثاقاً غَلِیظاً ؛ (و به یاد آور) هنگامى كه ما از پیامبران پیمان گرفتیم، و (همچنین) از تو و از نوح و ابراهیم و موسى‏ و عیسى‏ فرزند مریم، و از همه‏ى آنان پیمانى استوار گرفتیم (كه در اداى مسئولیّت و دعوت كوتاهى نكنند). »(احزاب ، آیه 7)

از میان پیامبران، پنج نفر اولوا العزم یعنى داراى كتاب و شریعت بوده و از جایگاه خاصّى نزد خداوند برخوردار بوده‏اند ، این آیه از آنان به خصوص نام برده است .

البتّه از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) قبل از بقیه نام برده شده است ، كه این خود دالّ بر عظمتى دیگر دارد ، (بحارالانوار، ج 5 ، ص 236) چنان كه از مادر حضرت عیسى نام برده شده كه بیانگر موقعیّت ویژه حضرت مریم و تولّد معجزه‏آساى آن حضرتمی باشد ..

از آنجا كه در آیات گذشته اختیارات وسیع و گسترده پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) تحت عنوان" النَّبِیُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ " بیان شد ، آیه مورد بحث وظائف سنگین پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و سائر پیامبران بزرگ را بیان مى‏كند ، زیرا مى‏دانیم همواره اختیارات توأم با مسئولیتها است ، و هر جا " حقى" وجود دارد " تكلیفى" در مقابل آن نیز هست كه این دو هرگز از هم جدا نمى‏شوند ، بنا بر این اگر پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) حق وسیعى دارد ، تكلیف و مسئولیت سنگینى نیز در برابر آن قرار داده شده است .

پیام‏هایی از آیه:

1ـ براى آماده سازى روحى و تربیتى، آشنایى با تاریخ و سنّت‏هاى الهى لازم است. (اگر ما از تو میثاق مى‏گیریم ، سنّت و برنامه‏ى ما این است كه از همه‏ى انبیاء پیمان گرفته‏ایم.) ؛ «أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ»

2ـ اگر پیامبر اولى‏ بر مردم است، مسئولیّت و پیمان سختى نیز بر عهده‏ى اوست؛ «أَخَذْنا ... مِیثاقَهُمْ وَ مِنْكَ»، به عبارتی هر كس مقام برترى دارد، وظیفه‏اش سخت‏تر است.(خداوند از همه‏ى انبیا میثاق گرفت ولى از پیامبران اولوالعزم، میثاقی دشوارترگرفته است.) ؛ «مِیثاقاً غَلِیظاً»