ازدواج امّ‏کلثوم با عمربن خطاب واقعیت دارد؟؟

خلاصه

سوال:

آیا داستان ازدواج ام کلثوم بنت علی با عمر بن خطاب درست است؟

پاسخ:

جواب این سوال از دو صورت خارج نیست؟

الف: ازدواج صورت نگرفته است.

( نظریه شخصی بنده نیز همین است)

اما دلیل ما بر این ادعا:

اول: گروهی از علمای اهل سنت که این داستان را بیان کرده اند چنین نوشته اند:

ام کلثوم بعد از قتل عمر با عون بن جعفر و بعد از او با برادر او محمد بن جعفر ازدواج نمود.

از این قبیل می باشد کتبی مانند:

۱- طبقات الکبری ج۸ ص۳۳۸ فی النساء- دارالکتب العلمیه

۲- السنن الکبری ج۷ ص۷۱-دارالفکر

۳- السیره النبویه ج۴ ص۶۱۱-دارالمعرفه

۴- سیره ابن اسحاق ج۵ص۲۳۳- معهد الدراسات

۵- تاریخ مدینه دمشق ج۳ ص۱۷۹- دارالفکر

۶- البدایه و النهایه ج۵ ص۳۳۰- داراحیاء التراث العربی

۷- تاریخ الاسلام ج ۳ ص۴۵-دارالکتاب العربی

و…….

ابن سعد چنین ذکر نمود در متن خویش چنین عنوان نمود که بعد از عمر بن خطاب ام کلثوم با عون بن جعفر بن ابیطالب و بعد از او با محمد بن جعفر (فرزندان جعفر بن ابیطالب و ام عمیس) ازدواج نمود. در حالی که این دو برادر در جنگ تستر(شوشتر) به شهادت رسیدند. و این جنگ در زمان جناب عمر بن خطاب بوده است.

افرادی که ذکر کرده اند که این دو برادر در جنگ تستر به شهادت رسیده اند :

(عون بن جعفر بن ابیطالب ولد علی عهد رسول الله امه و ام اخویه عبدالله و محمد بن جعفر بن ابیطالب اسماء بنت عمیس الخثیعمه و استشهد عون و اخوه محمد بتستر( فی حرب تستر) * الاستیعاب ج۳ ص۱۲۴۷- دارالجیل/ الاصابه ج۴ ص ۱۷۹- درالکتب اللبنانیه

همچنین طبری در تاریخ خویش زمانی که از زنان جناب عمر می نویسد چنین می نویسد:

(مداینی گوید: ام کلثوم دختر ابوبکر را نیز به زنی خواست که صغیر بود و درباره وی کس پیش عایشه فرستاد که با ام کلثوم گفت : (اختیار با تو است)

گفت: مرا با او کاری نیست

گفت: امیر مومنان را نمی خواهی؟

گفت: نه، معاشش ساده است و با زنان سختگیر است.

عایشه کس از پی عمرو بن عاص فرستاد و قصه را با وی گفت.

گفت: درست می کنم

آنگاه پیش عمر رفت و گفت: ای امیر مومنان خبری شنیده ام که خدا نکند.

عمر گفت: چیست؟

گفت: ام کلثوم دختر ابوبکر را به زنی خواسته ای؟

گفت: بله، مرا برای او نمی پسندی، یا او را برای من نمی پسندی؟

گفت: هیچکدام ولی او نو سال است و در سایه امیر مومنان با ملایمت و مدارا بزرگ شده و تو تندخویی و ما از تو میترسیم و نمی توانیم هیچیک از خوی های تو را بگردانیم، وقتی او با تو درباره چیزی مخالفت کند با وی سختی کنی و با فرزند ابوبکر رفتاری کنی که حق تو نیست.

گفت: عایشه چه می شود من با او سخن گفته ام.

گفت: عایشه با من، و بهتر از او به تو نشان می دهم: ام کلثوم دختر علی بن ابیطالب که به وسیله او با پیمبر خدا خویشاوند شوی.

اما در ادامه ام کلثوم بنت علی را جزو زنان عمر نمی شمارد و این بحث را با کلام مداینی تمام می نماید.

مداینی گوید: ام امان دختر عتبه بن ربیعه را نیز به زنی خواست که او را نپسندید و گفت: درش را می بندد، خیرش به کسی نمی رسد و عبوس می آید و عبوس می رود.

و نامی از ام کلثوم بنت علی به عنوان همسر عمر در این بحث دیده نمی شود.

منابع:

تاریح طبری ج۲ ص۵۶۴-دارالکتب العلمیه

تاریخ طبری ج۵ ص۲۵۳۴-انتشارات بنیاد فرهنگ ایران

ثانی: ازدواج صورت گرفته است

گروهی از علمای شیعه می گویند ازدواج صورت گرفته است. اما داستان را چنین بیان می کنند:

۱-     ازدواج با تهدید:

از برخی روایات استفاده می‏شود که خواستگاری با تهدید و ارعاب بوده است.
کلینی از امام صادق(ع) در مورد ازدواج امّ‏کلثوم نقل می‏کند که حضرت فرمود: «وی زنی از زنان ما بود که غاصبانه به ازدواج دیگری درآمد… .»

((کافی، ج ۵، ص ۴۳۶٫))
شیخ مفید(ره) می‏فرماید: «امیرالمؤمنین(ع) به دلیل تهدید عمر و در امان نبودن جان خود و شیعیانش، از روی ضرورت، و ناچاری تن به این امر داد و همان‏گونه که در جای خود گفته‏ایم، ضرورت اظهار کلمه کفر را مشروع می‏کند؛ خداوند متعال می‏فرماید: (اِلاّ مَنْ اُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالاْیِمانِ.)

((مسائل سرویه، ص ۹۲))
ابن سعد نقل می‏کند که علی(ع) در جواب خواستگاری عمر فرمود: او دختری کوچک است. عمر در جواب گفت: به خدا سوگند تو حقّ نداری که مرا از این کار منع کنی و من می‏دانم که چرا او ار به نکاحم درنمی‏‏آوری… .

((طبقات ابن سعد، ج ۸، ص ۴۶۴))
ابن المغازلی نیز از عمر بن خطاب نقل می‏کند که گفت: به خدا سوگند! مرا چیزی بر اصرار این خواستگاری وادار نکرد، مگر آن که از رسول خدا شنیدم… .

((مناقب امام علی(ع)، ص ۱۱۰٫))
از این حدیث استفاده می‏شود حضرت بنا به اصرار زیاد تن به این درخواست داد.

۲-     ام‏کلثوم دختر جرول

برخی از مورخان مادر زید بن عمربن خطاب را امّ‏کلثوم دختر جرول دانسته‏اند، لذا ممکن است تشابه اسمی باعث شده باشد که آن را به دختر امیرالمؤمنین(ع) نسبت دهند.
طبری می‏گوید: مادرِ زید اصغر و عبیدالله که در جنگ صفین همراه معاویه کشته شدند، امّ‏کلثوم دختر جرول بوده است که اسلام بین او و عمر جدایی انداخت.»

((تاریخ طبری، ج ۳، ص ۲۶۹؛ کامل ابن اثیر، ج ۳، ص ۲۸٫))
اغلب مورخان موضوع ازدواج امّ‏کلثوم، دختر جرول را با عمر بن خطاب در جاهلیّت نقل کرده‏اند.

((الاعصابة، ج ۴، ص ۴۹۱؛ صفة الصفوة، ص ۱۱۶ و تاریخ المدینة المنورة، ج ۲، ص ۶۵۹٫))

۳-     امّ‏ کلثوم از غیر زهرا(ع)

اهل سنت اصرار زیادی دارند که عمر از امّ‏کلثوم دختر علی و فاطمه(ع)، خواستگاری کرده است؛ تا این‏که برای او سببی به رسول خدا(ص) بیابند، در حالی که از برخی تواریخ استفاده می‏شود که حضرت علی(ع) دختری دیگر به نام «امّ‏کلثوم» از غیر حضرت زهرا(ع) داشته است: برخی از مورخان در این‏باره می‏گویند: «علی(ع) دو دختر به نام زینب صغری و امّ‏کلثوم صغری داشته که هر دوی آنها از امّ‏ولد بوده‏اند.»

((تاریخ موالید الائمه، ص ۱۶؛ نورالابصار، ص ۱۰۳ و نهایة الارب، ج ۲۰، ص ۲۲۳))
ابن قتیبه نیز ام‏کلثوم را دختر امام علی(ع) دانسته و می‏گوید: مادر او امّ‏ولد و کنیز بوده است.

((. ابن قتیبه، المعارف، ص ۱۸۵))
طریحی نیز می‏گوید: «امّ‏کلثوم زینب صغری دختر امیرالمؤمنین(ع) است که با برادرش حسین(ع) در کربلا بود. مشهور بین اصحاب آن است که عمر بن خطاب او را به زور به نکاح خود درآورد. همان‏گونه که سید مرتضی در رساله‏ای بر آن اصرار دارد و قول صحیح‏تر را ـ به جهت روایات مستفیضه ـ همین می‏داند.»
((اعیان الشیعه، ج ۱۳، ص ۱۲ (به نقل از طریحی).))