عنوان : تحقير ديگران، هرگز!!
نویسنده: جواد پوریا
منابع : روزنامه رسالت، شماره 7523 به تاريخ 2/2/91، صفحه 6
قرآن كریم در سوره مباركه حجرات می‌فرماید:
«یا ایها الذین آمنوا لایسخر قوم من قوم عسی ان یكونوا خیرا منهم و لانساء من نساء عسی ان یكن خیرا منهن و لاتلمزوا انفسكم و لاتنابزوا بالالقاب بئس الاسم الفسوق بعد الایمان و من لم یتب فاولئك هم الظالمون».
در این آیه، خدای متعال، نخست به مومنان سفارش می‌كند كه مبادا مومنان یكدیگر را مسخره كنند. بعد بر اساس یك تحلیل روان شناختی دست روی ریشه روانی و علت اصلی این كار زشت گذاشته، می‌فرماید: چه بسا كسانی را كه بد می‌پندارید و نقصها و كمبودهایی در آنان سراغ دارید و بدین جهت آنان را مسخره می‌كنید، از خود شما بهتر و نزد خدا عزیزتر از شما باشند.
این آیه شریفه، نكته اخلاقی بسیار مهمی را گوشزد می‌كند كه هم جنبه فردی دارد و هم جنبه اجتماعی، و آن این است كه هیچ كس حق ندارد دیگری را پست تر از خود بداند كه چنین اندیشه‌ای برای مومن و روح ایمانی و تربیت اسلامی و الهی وی بسیار زیان بار خواهد بود. مومن برای آنكه تكامل روحی داشته باشد، باید همواره خود را پست ببیند و نزد خودش ذلیل باشد. اینكه می‌گوییم: مومن عزیز است و مومن را باید عزیز داشت، بدان معنا است كه بر دیگران لازم است كه عزت مومن را حفظ كنند؛ اما هر مومنی باید در درون خود و نسبت به خود، احساس كوچكی و پستی كند و در برابر به خدای متعال باید فروتن باشد و احساس ذلت داشته باشد.
امام سجاد(ع) در یكی از دعاهای خود عرض می‌كند: «بار خدایا! هر عزتی كه در چشم مردم به من می‌دهی، به این بنده‌ات عنایتی كن تا به موازات آن، ذلت خود را بیشتر احساس كنم و به من توفیق بده كه هر قدر در چشم مردم بزرگتر و عزیزتر می‌شوم، نزد خود، كوچك تر و حقیرتر گردم. مبادا عزت و اقتدار ظاهری، مرا به غرور و خودپسندی مبتلا سازد».
این روش بسیار موثری است برای خودسازی كه انسان هیچ گاه، خود را بهتر از دیگران نبیند، پیوسته خود را كوچك، حقیر و ناقص ببیند و در پی اصلاح نفس و خودسازی باشد. اسلام در برنامه ترتیبی خود، پیوسته این روش را توصیه و دنبال می‌كند. نقل است كه خدای متعال خطاب كرد به حضرت موسی(ع) كه بار دیگر كه برای مناجات به كوه طور آمدی، موجودی پستتر از خود را همراه خود بیاور. موسی(ع) برای اجرای این فرمان، در پی آن شد تا موجودی پست تراز خود را، برای همراه بردن به كوه طور پیدا كند. در بین انسانها هر چه جستجو كرد، نتوانست كسی را بیابد كه او را پست تر از خود بشمارد؛ زیرا ممكن بود كه همو نزد خدا مقامی والا داشته و عزیز باشد كه دیگران از آن بی خبر باشند. حتی اگر گنهكار هم باشد، این دلیل بر پستی قطعی او نیست؛ زیرا ممكن است در پیشگاه خدا و به دور از چشم خلق توبه كند و پاك شود. این بود كه به سراغ حیوانات رفت تا موجود پست تری را از میان حیوانات پیدا كند و همراه خود ببرد؛ اما به نظرش رسید كه حیوانات هم بی اذیت و آزارند و گناهی ندارند، پس چگونه می‌شود گفت كه آنها پست ترند؟ تا رسید به سگی متعفن. خواست آن را همراه خود ببرد؛ ولی فكر كرد كه این حیوان بی گناهی است، در حالی كه انسانها گنهكارند و ممكن است به خاطر گناه، نزد خداوند از آن سگ هم پست تر باشند. سرانجام، حضرت موسی دست خالی به كوه طور برگشت.
خطاب شد كه چرا به ماموریتت عمل نكردی؟ موسی در جواب عرض كرد: خدایا! من نتوانستم چنین موجودی را بیابم. خطاب شد: اگر آن سگ را آورده بودی، نامت را از تومار انبیا محو می‌كردیم.
این داستان، یك نكته مهم تربیتی را به ما می‌آموزد كه هیچ گاه نباید از آن غفلت كنیم. انسان نباید هیچ انسان دیگری را، بویژه اگر مومن باشد و حتی اگر گنهكار هم باشد، از خود پست تر به حساب بیاورد و هیچ گاه نباید درباره خود، نسبت به دیگران، گمان بالاتر و بهتری داشته باشد. چه بسا افراد و انسان‌های پاك و پاكیزه و عالی مقامی كه ممكن است سقوط كرده و از آن افراد گنهكار پستتر شوند. البته ما به هنگام انجام وظایف و تكالیف خود، مامور به ظاهر هستیم و به افراد به ظاهر پرهیزگار احترام می‌گذاریم و گنهكار را امر به معروف و نهی از منكر می‌كنیم؛ اما هیچ گاه نباید تنها با دیدن این ظواهر، دیگرانی را از خود پست تر بینگاریم و خود را از آنان بالاتر به حساب آوریم.
در این زمینه، در روایات فراوانی به مومنان توصیه شده كه هیچ مومنی را تحقیر نكنند، شاید او از اولیای خدا باشد و آنان وی را نشناسند؛ زیرا خداوند، اولیای خود را در میان مردم پنهان كرده است. پس به هیچ كس نباید با چشم حقارت نگریست.
