نجوم و اختر شناسی

سیاستهای ايران براي شكوفايي علم نجوم ايجاد رصدخانه ملي و طراحي و ساخت تلسكوپ ملي موجب شكوفايي علم نجوم در ايران و توسعه علوم مرتبط با اين پروژه در كشور مي شود.دكتر رضا منصوري رئيس انجمن فيزيك ايران و مجري طرح رصدخانه ملي در گفت وگو با مهر با اعلام اين مطلب در تشريح برنامه هاي ايران براي شكوفايي علم نجوم اظهار داشت: علم نجوم با استفاده از ابزار پيشرفته و دانش فيزيك ذرات بنيادي انسان را قادر ساخته است تا به تحقيق در اعماق آسمان ها و به شناخت كيهان و عالم بپردازد به گونه اي كه محققان دنيا با صرف ميلياردها دلار به دنبال پاسخ سوال هاي بي شمار خود مي روند.
در اكثر كشورهاي دنيا با درك اهميت اين علم، تلسكوپ هاي ١٠ تا ٥٠ متري مي سازند و پروژه هاي عظيم ١٠ تا ١٥ ساله تعريف و اجرا مي كنند.اين اهميت بود كه باعث شد با مسئولان مربوطه مذاكراتي درخصوص اجراي پروژه ملي در حوزه نجوم داشته باشيم و آن ها نيز با درك اين اهميت با تصويب احداث رصدخانه ملي عزم خود را براي وارد شدن به اين بازي علمي نشان دادند ولي بايد توجه داشت كه با ابزار آماتوري نجوم قادر نخواهيم بود سهم شايسته اي از اين علم در جهان داشته باشيم.اگر در دنياي جديد هر كشوري بخشي از درآمدهاي خود را براي علم سرمايه گذاري نكند از گردونه تاريخ خارج خواهد شد.علاوه بر اين نبايد فراموش كنيم كه سرمايه گذاري در برخي از حوزه ها چون نجوم نتايجي را به دنبال دارد كه مي تواند به توسعه دانش و افزايش رفاه مردم كمك كند. كشورهاي آمريكايي و اروپايي سالانه ميلياردها دلار صرف پروژه هاي نجومي مي كنند و در نهايت بيش از آن چه كه هزينه كردند، دريافت مي كنند.پروژه رصدخانه ملي اولين و بزرگ ترين پروژه علمي دركشور است و هزينه اي كه صرف راه اندازي و تاسيس آن مي شود درصد كوچكي از هزينه هايي است كه براي احداث كارخانه هايي مي شود كه هرگز راه اندازي نشده و يا درصد كوچكي از سدهايي است كه بد ساخته ايم.دكتر منصوري در ادامه تصريح كرد: در اوايل دهه ٨٠ طرح ساخت تلسكوپ ملي رده ٢ متري (٢ تا ٤ متري) به دولت ارائه شد كه پس از تاييد، اجراي آن به پژوهشكده نجوم محول شد و متعاقب آن اقدامات اساسي براي مطالعه اوليه درخصوص ساخت تلسكوپ هاي يك، ٢ و ٥ متري از لحاظ ميزان بازدهي و هزينه هاي ساخت صورت گرفت. نتايج اين بررسي ها نشان داد كه مناسب ترين تلسكوپي كه به كمك آن مي توانيم مقالات علمي توليد و با همكاري ساير كشورها پروژه هاي تحقيقاتي تعريف و اجرا كنيم، تلسكوپ ٣ متري است.
البته در اين مسير توجه به اين نكته ضروري بود كه هرچه از تلسكوپ هاي ٢ متري به سمت ٤ متري و بيشتر مي رويم به لحاظ تكنولوژيكي پيچيده تر و از لحاظ هزينه سنگين تر مي شود. از اين رو با در نظر گرفتن تحولات علمي ١٠ سال آينده در اين رشته علمي و سند چشم انداز كه قرار است سهمي از توليدات علمي در اين حوزه را داشته باشيم، ساخت تلسكوپ ٣ متري براي كشور انتخاب مناسبي است.وي خاطر نشان كرد: در كشور دانش كافي در اين زمينه وجود نداشت اما براي مواجهه با اين موضوع چند راه پيش رو داشتيم. يا بايد ساخت و نصب آن را به يكي از شركت هاي خارجي سفارش مي داديم و آن ها كليه مراحل را انجام مي دادند و تلسكوپ مورد نظر را به ما تحويل مي دادند يا خودمان مي ساختيم و نصب مي كرديم و يا اين كه مديريت ساخت آن را بر عهده مي گرفتيم كه ما با توجه به توانمندي هاي علمي داخل كشور از ميان اين راهكارها، روش مديريت ساخت را انتخاب كرديم چرا كه ساخت كليه بخش هاي تلسكوپ در داخل كشور غيرقابل دفاع بود چون دانش فني آن را نداشتيم ولي با مديريت اين پروژه مي توانستيم زيرساخت هاي لازم را در كشور براي اجراي پروژه هاي علمي در اين حوزه و ساير حوزه ها ايجاد كنيم.
از اين رو طراحي و ساخت تلسكوپ را با همكاري دانشگاه «لوند» سوئد شروع كرديم. به اين صورت كه بخش اپتومكانيكي كه مسئول حركت تلسكوپ است، بسيار حساس است و با توجه به اين كه دانش فني آن در كشور وجود ندارد در دانشگاه «لوند» اجرا مي شود ولي بيش از ٨٠ درصد بخش هاي مكانيكي كه شامل بخش هايي چون نگه دارنده تلسكوپ و گنبد است، در داخل كشور توليد خواهد شد.وي در مورد زمان راه اندازي تلسكوپ ملي گفت: بخش طراحي اين تلسكوپ پيشرفت هاي زيادي كرده است و در حال حاضر در حال مذاكره با ٢ شركت اروپايي براي خريد شيشه خام تلسكوپ هستيم كه پس از نهايي شدن مذاكرات، شيشه خريداري شده براي صيقل دادن و شكل دهي آينه هاي تلسكوپ ارسال مي شود و در صورتي كه اشكالي در روند اجراي پروژه پيش نيايد انتظار مي رود كه اين تلسكوپ ٥ تا ٧ سال آينده آماده بهره برداري شود.دكتر منصوري در مورد مشكلات اين حوزه تصريح كرد: اين مشكلات به نگاه مسئولان درباره ضرورت اجراي اين گونه پروژه ها بر مي گردد. در اين زمينه هر چند كه از سوي سطوح بالاتر دولتي و مديريتي حمايت هاي مناسبي از اجراي اين طرح صورت گرفته است اما در سطوح پاييني هنوز به ضرورت اجراي اين طرح اعتقادي ندارند كه اميدواريم با مذاكراتي كه در اين زمينه مي شود به ضرورت راه اندازي رصدخانه و ساخت تلسكوپ واقف شوند.از سوي ديگر در ايران وضعيت علم نجوم به لحاظ درك اين علم با ساير كشورها متفاوت است. اين علم هر چند در ٥٠ سال اخير تحولات و پيشرفت هاي قابل توجهي داشته است ولي در ايران با توجه به قدمت زياد، توجهي به آن نمي شود دليل آن هم در نگاه مسئولان كشور به اين علم خلاصه مي شود. بي توجهي تاريخي به اين علم حاصلي جز عقب ماندگي ما در نجوم به همراه نداشته است. البته اين نگاه امروزه به دليل تنيدگي علوم مختلف دگرگون شده است به گونه اي كه حمايت هاي خوبي در ايجاد و راه اندازي رصدخانه ملي به عمل آمده است.وي در مورد مزاياي ايجاد رصدخانه و طراحي و ساخت تلسكوپ گفت: يكي از زيرساخت هاي مهم در اين زمينه برنامه هاي آموزشي در دانشگاه هاست. ما براي اين كه شاهد شكوفايي اين علم در كشور باشيم بايد به نجوم «رصدي» توجه كنيم در حالي كه دانشگاه هاي كشور به كيهان شناسي نظري بسنده كرده اند. اين در حالي است كه كيهان شناسي نظري تنها بخش كوچكي از علم نجوم است كه اجراي اين پروژه ملي منجر به ايجاد تغيير و تحول در برنامه هاي آموزشي دانشگاه ها مي شود.مزيت بعدي ايجاد تحول در زير ساخت هاي علمي و پژوهشي است. طبق تجربه ساير كشورها، زيرساخت هاي پژوهشي تنها در سايه تعريف و اجراي پروژه هاي بزرگ و ملي ايجاد مي شود. از اين رو طراحي و ساخت تلسكوپ ملي مي تواند نمونه اي از پروژه هاي بزرگ و ملي باشد كه با اجراي آن مي توان بسياري از زيرساخت هاي لازم را در اين حوزه ايجاد كرد چرا كه اجراي اين پروژه منوط به همكاري متخصصاني در حوزه هاي اپتيك، مكانيك و رايانه (نرم افزار) است و هزينه اي كه صرف اين پروژه مي شود ضمن رشد و توسعه اين ٣ زمينه علمي، منجر به توسعه علم نجوم در كشور نيز خواهد شد.
از سوي ديگر بخش عمده ساخت تلسكوپ به حوزه «اپتيك» بر مي گردد. با وجود اين كه اپتيك كاربردهاي وسيعي در صنايع نظامي و غيرنظامي دارد ولي متخصص در اين زمينه كم داريم از اين رو براي تربيت نيروي انساني افرادي براي فراگيري اين علم به خارج اعزام شدند كه اين افراد متخصص مي توانند در بخش هاي مختلف صنعتي و علمي خدمات ارزنده اي ارائه دهند.زمينه ديگري كه با اجراي اين طرح به بلوغ مي رسد دانش رايانه است. كنترل تلسكوپ و پردازش اطلاعات به دست آمده از طريق تلسكوپ نياز به متخصصاني در زمينه طراحي نرم افزارهاي كاربردي دارد. اين نرم افزارها بايد قادر باشند با سرعت زيادي اطلاعات به دست آمده را پردازش كنند.با وجود تلاش هايي كه در زمينه هاي آموزشي و پژوهشي در حوزه نجوم انجام شده است در نقشه جامع علمي به اين موضوع پرداخته نشده است. اين در حالي است كه در حال حاضر پروژه راه اندازي رصدخانه ملي و ساخت تلسكوپ در دست اجراست و از آن جايي كه اجراي اين پروژه ها مي تواند توسعه علوم مرتبط با اين پروژه را نيز به همراه داشته باشد در نقشه علمي كشور اشاره اي به نقش دانشگاه ها و تغييرات برنامه آموزشي آن ها در زمينه نجوم نشده است.

روزنامه خراسان