|
تصورش را بكنید یك جن آن پایین نشسته و آتش افروخته و دود آن سر به فلك می‌كشد! تخیلی بود! نه؟ نزدیك ماهنشان و نرسیده به روستای ایلی بلاغ، شاهكاری از طبیعت وجود دارد كه....
|
شهر ماهنشان در استان زنجان قدمتی چند هزار ساله دارد
دوباره سفر، از همین ابتدا تكلیف خود را روشن كنید، دوست دارید در پهنه طبیعت آرام گیرید یا در میان آثار باستانی تامل كنید. شاید هم مشتاق چیزهای شگفت‌انگیز هستید؛ چیزی ساخته دست طبیعت و نمایانگر جلوه‌ای از خالق. اگر بشود همه را یكجا جمع كرد بدون شك وسوسه‌انگیز خواهد شد.
این همه در دیاری است به نام «ماهنشان». این‌كه چرا به این نام است روایات مختلفی وجود دارد. برخی می‌گویند در روزگاران پیشین «ماد نشان» بوده است، به معنی سرزمین و جایگاه قوم ماد. اما داستان دیگر حاكی از آن است كه اینجا سرزمین می و انگور بوده! چیزی شبیه «می‌نوشان». به هر جای ایران پاك كه سرك بكشی از تاریخ و تمدنش مبهوت خواهید شد.
ماهنشان شهری است از استان زنجان. گرچه نام و نشان ماهنشان آنچنان كه باید ورد زبان نیست، اما شواهد گویای تاریخ چند هزار ساله این سرزمینند. یافته‌هایى كه از غار تاریخى گلیجك در37 كیلومترى جنوب باخترى شهر زنجان و در محدوده شهرستان ماهنشان به دست آمده، به دوران پیش از تاریخ باز می‌گردد. هر حكم و حكومتی كه بر سر كار بوده ردی و نشانی از خود به یادگار گذاشته است و اینها همه مكمل طبیعت زیبا و فرهنگ غنی مردمانش شده است. اگر به خانه من آمدی‌ای مهربان نرم و آهسته بیا...
جن‌های آتش افروز
تصورش را بكنید یك جن آن پایین نشسته و آتش افروخته و دود آن سر به فلك می‌كشد! تخیلی بود! نه؟ نزدیك ماهنشان و نرسیده به روستای ایلی بلاغ، شاهكاری از طبیعت وجود دارد كه اهالی محل نامش را دود‌كش جن گذاشته‌اند. ستون‌هایی رسی با لایه‌های سخت و ماسه سنگی. این پدیده ناشی از فرسایش ناهمگن است.
چیزی كه بر زیبایی این حجم‌ها افزوده است وجود یك قطعه سنگ بزرگ است. دقیقا به همین دلیل مردم آن را دود‌كش جن می‌نامند. البته نام دیگری هم دارد عجیب‌تر از اسم قبلی، تخت دیو! دیوی آرام آرمیده بر این تخت سنگ سخت و سرد. در ماهنشان این ستون‌ها كم نیستند با اندازه و اشكال مختلف، زیبا و مسحور كننده. پیشینیان در روزهای خیلی دوردستی از مهر بر قلعه كشیده‌اند و هنر خود را در این حجم‌ها ثبت و ماندگار كرده‌اند.
قلعه‌ای برای تمام قرون
چرا ایرانیان به ساخت قلعه‌ها علاقه‌مند بودند؟ شاید ساده‌ترین دلیل آن برای دفاع و حفاظت از خود بود. ماهنشان 20 قلعه دارد و بهستان به شماره ثبت 1458در فهرست آثار ملی كشور، یكی از زیباترین آنهاست. این قلعه صخره‌ای با ارتفاع تقریبی 250 متر روی بدنه كوه ساخته شده است. این قلعه در یك دوره طولانی مورد استفاده قرار گرفته است. سازندگان و طراحان زبردست آن دوران با كندن كوه و جابه‌جایی سنگ و خاك اتاق‌های امنی ساختند و هر اتاق به اتاق دیگر با یك راهرو متصل می‌شد.
به سادگی و تنها با اندكی تامل می‌توان دریافت كه طبقه‌های بالای قلعه به منظور دفاع و بخش‌های پایینی برای انبار استفاده می‌شد. به طور كلی قلعه شامل 3 بخش است اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها. درباره تاریخ این بنا اختلاف نظر وجود دارد، برخی آن را به دوره مادها نسبت می‌دهند و عده‌ای از باستان‌شناسان، هخامنشیان را موسس آن می‌دانند. این بنای مستحكم در دوره پس از اسلام و حتی تا قرن پنجم نیز مورد استفاده بود.
قلعه نمایانگر هنر و ذوق پیشینان است؛ هنری كه امروز كم وبیش مورد بی‌لطفی است. دلیل می‌خواهید؟ امروز دیگر به سادگی نمی‌توان بر بام آن ایستاد و نظاره‌گر این همه شكوه بود، مگر با كوهنوردی حرفه‌ای چون كه دست ویرانگر زمانه بر سرش كشیده شده است. قلعه بهستان در 12 كیلومتری ماهنشان قرار دارد.
قلعه ارزه‌خوران سپر جان
اگر سیر در قلعه‌ها برای شما جذاب است، از دیدن هر قلعه حس خاصی به شما دست می‌دهد یا شما را به مطالعه تاریخ و تمدن اجداد خویش علاقه‌مند می‌سازد، پس بدون تردید دیدن ارزه‌خوران را از دست ندهید.
این قلعه در نزدیكی روستایی به همین نام واقع شده است و درست 500 متر از روستا فاصله دارد. در این قلعه دو نوع معماری به چشم می‌خورد؛ یكی از جنس صخره‌ای و دیگری ساخت و ساز سنگی و آجری. قلعه مزبور برای پژوهشگران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، آن هم به دلیل نوع ساختار و كاربری دفاعی و نظامی شهر است. اهل فن می‌خواهند به مطالعه این قلعه‌ها از رموز جنگی و دفاعی آن دوران و اهمیت بنا و استحكامات در حفظ جان مردم آگاه شوند. هر بار كه پژوهشی از سر می‌گیرند پر است از یافته‌های جدید كه اندكی با تعجب و تحسین همراه است.
كاروانسرا یا تلی از خاك
نمی‌دانم شما را باید به دیدار كاروانسرا ترغیب كرد، یعنی جایی كه لازمه‌اش حس آرامش است، یا به دیدار تلی از خاك! با این همه حتی برای كمی افسوس خوردن نمی‌توان و نباید به كاروانسرای سرچم نرفت. این كاروانسرا در روستای سرچم واقع است كه براساس كتیبه سردر آن، كاروانسرای مزبور رباط نام دارد. بنای مزبور نشانی از ایلخانان در قرن هشتم هجری قمری است.
درباره تاریخ قلعه بهستان اختلاف نظر وجود دارد، برخی آن را به دوره مادها نسبت می‌دهند و عده‌ای از باستان‌شناسان هخامنشیان را موسس آن می‌دانند
آنچه كه از این كاروانسرا به دست آمده نمایانگر آن است كه پلان آن از كاروانسراهای چهار ایوانی بوده و شامل صحن مركزی و اطراف آن حجره‌هایی واقع شده است. در ایوان شمالی كه مشرف به در ورودی است شاه‌نشین قرار دارد. اثار بر جای مانده همچنین گویای آن است كه در كاروانسرا حداقل چهار برج در چهار گوشه آن تعبیه شده بود. در ورودی شامل دو برج آجری در طرفین و یك دروازه با پوشش قوس جناغی از سنگ سیاه اجرا شده و در بالای آن كتیبه بسیار زیبایی كه حكایت از احداث آن در زمان ابوسعید ایلخان و وزیر او به نام غیاث‌الحق‌الدین محمد به تاریخ 733 هجری قمری دارد، تزئین شده است. تزئین‌های لچكی ها، كاربندی‌ها و بندكشی در ورودی ناقص و نیمه‌‌‌تمام باقی مانده است.
كاروانسرایی برای همه
همه سلسله‌ها و دولت‌ها با وجود همه فر و عز خود، سر و دل در خاك این ملك نهادند و از آن همه تنها چیزی كه به یادگار ماند، تا نامشان را به نیك یا بد در تاریخ ثبت كند، رفتارشان بود با ملت یا جهدشان در راه آبادی این دیار كهن. هر كس به مرامی و مقصودی.
در این وادی مسیرمان به بنایی می‌افتد كه می‌گویند عام‌المنفعه بوده است به آن كاروانسرای نیك پی گفته می‌شود. این كاروانسرای برجای مانده از دوره‌های گذشته بنا بر متون تاریخ، متعلق به عصر صفوی است كه در زمان شاه عباس دوم در مسیر یكی از راه‌های عمده بازرگانی فلات ایران بنیانگذاری شده است.
از ویژگی‌های بارز این كاروانسرا سبك چهار ایوانی آن است كه با پلان چهار گوش دارای صحن و میانسرای هشت ضلعی غیرمنظم است.
در اطراف آن نیز هم حجره‌های چهارده گانه وجود دارند. برای دسترسی به اصطبل، انبارها و سایر فضاهای خدماتی در گوشه هر ضلع از صحن، میانسرا و فضاهای ارتباطی تعبیه شده است.
این كاروانسرا دارای یك فضای ورودی در ضلع شرقی است كه به جامعیت بنا افزوده است.
به تماشای طبیعت
حالا دیگر نوبت آن است تا فارغ از این همه قصه و روایت تاریخی و غیر تاریخی، كمی با خود تنها ماند. باید راهی مكانی شد و سرشار از انرژی طبیعت گشت. بخش انگوران هدیه طبیعت است به شما. انگوران در جنوب‌غربى استان زنجان در نزدیكى شهر ماهنشان قرار دارد، به مساحتی حدود 96 هزار هكتار! بزرگ و وسوسه‌انگیز است نه؟
انگوران یك محیط كوهستانی است با سیمای زیبای صخره‌اى و تپه‌های ماهورى. البته پوشش گیاهى آن از جنس مرتعى است. پس رویای جنگل و درختان بلندبالا را نداشته باشید.
یك چیز را هم به یاد داشته باشید شما در اینجا تنهای تنها هم نیستید، قوچ و میش و كل و بز به تماشای شما می‌نشینند. ایرادی هم ندارد كه یك بار هم آنها از دیدن ما لذت ببرند و انگشت به دهان بمانند! اگر از این ملاقات پشیمان نشوند و پا به فرا نگذارند. به غیر از این حیوان‌های زیبا و دوست داشتنی، خرس و آهو و دیگر پرندگان نیز میزبان شما خواهند بود.
در كل، انگوران به دلیل داشتن چشمه‌هاى آب گرم و همچنین رودخانه قزل‌اوزن و كوه‌هاى مرتفع تفرجگاه بسیار مناسبی است كه وجود آثار فرهنگى و تاریخى بر جذابیت بیشتر آن افزوده است.
زیبا مثل پری
فعلا كه نمی‌شود و نمی‌توان از ماهنشان دل كند یعنی شما می‌توانید از دیدن دریاچه زیبای پری به سادگی بگذرید؟ دریاچه پری درست مثل خود پری است زیبا و با وقار. تنها دریاچه طبیعی استان.
این دریاچه در میان یك دشت وسیع گسترده شده است. لطافت امواج و حس شاعر شدن، این قصه همه هستی است. صنع پروردگار همه شعر است و شاهكار. مانده تا كسی از سر خرد به بازخوانی و سپاس آن نشیند.
بی‌پایان
این تمام ماهنشان نیست. اندكی هم نبود، اصلا شما هیچش پندارید و نشنیده بگیرید. خود مسافر شوید كه هنوز قصه‌های ناگفته بسیاری دارد این ماهنشان. كلیسای ماهنشان، قلعه قشلاق، روستای یاستی قلعه و... برخی دیگر از جاذبه‌های این شهر كهن هستند؛ البته و صد البته نشستن پای سخنان پیران خردمند، رفتن به قهوه‌خانه‌های دود گرفته و دیدن كارگران بر سر چهارراه‌ها نیز خود فصلی از این ماجراست.
