متلبس شدن به اخلاق اسلامی

پرسش:

آيا فكر كردن به غيبتي كه شنيده شده است گناه محسوب مي شود و بايد از به ياد آوردن آن جلوگيري كنيم؟

پاسخ:

تفكر يك شخص يا معطوف به حال است يا معطوف به گذشته و يا معطوف به آينده. در هر سه صورت، تفكر بايد به انسان كمك كند كه او را در مسير تكامل تحريك كند و سرعت بخشد. اما چون اين سؤال در رابطه با تفكر معطوف به گذشته است، در اين نوشتار بيشتر به اين بعد از فكر اشاره مي شود.

تفكر معطوف به گذشته:تفكر نسبت به گذشته بايد سازنده باشد نه بازدارنده. به غيبتي كه قبلاً شده مي توان از اين دو جهت (سازندگي و بازدارندگي) نگاه كرد.
گاهي اين فكر مي تواند سازنده باشد و اين موقعي است كه فرد بخواهد براي بازآفريني عبرت، ندامت و محاسبه نفس به آن غيبت توجه كند.⁽¹⁾ اين افكار قطعاً سازنده اند و به فرد كمك مي كنند به گناهي كه انجام شده با نظري دقيق نگاه كند و فرد بررسي كند كه چه چيز باعث بروز اين گناه شده است، چه زمينه اي به انجام آن كمك كرده است، چه افرادي در اين غيبت لطمه خورده اند و او چقدر با اين صفت زشت از مسير حق و رشد منحرف شده است و چگونه بايد به فردي كه در مورد او غيبت شده كمك كند و آبروي او و... را حفظ كند و چگونه مي تواند از تكرار اين عمل خودداري كند.
گاهي اين تفكر مي تواند نقش بازدارنده داشته باشد و فرد را از مسير رشد منحرف سازد و جلوي تكامل او را بگيرد و اين موقعي است كه فرد بخواهد كسي را بيشتر در نفس خود تحقيركند، حسد و كينه خود را با فكر كردن به غيبت فرد آرام كند. فكري كه انسان را تشويق كند كه بار ديگر گناه غيبت را تكراركند اگر جلوش گرفته نشود، فرد وارد عمل مي شود و در زمينه مناسب ديگر باز زبان به غيبت فرد مي گشايد يا ديگري را تشويق مي كند تا لب به غيبت بگشايد.

دستور اخلاقي علما علماي اخلاق براي رشد معنوي ما دستورالعملي بسيار مفيد بيان داشته اند. آنان اعتقاد دارند: براي اينكه فردي بتواند رشد اخلاقي خوبي داشته باشد، لازم است در قالب برنامه حركت كند.⁽²⁾ اين برنامه عبارت است از:
1. مشارطه: فرد كه صبح از خواب بيدار مي شود با خود شرط كند كه مي خواهم امروز از گناه اجتناب كنم و دور گناه نچرخم و تن به عبادت و اطاعت خداوند بدهم.
2. مراقبه: پس از شرط با خود در طول روز بايد مراقب عهد و شرط خود بود و هر گاه ديديم كه از مسير شرط و عهد خود (انجام واجبات و ترك محرمات) خارج شديم، سريع باز گرديم و دقت نماييم اگر اشتباهي انجام شده تا جلو نرفته سريع باز گرديم.
3. محاسبه: شب به شب، هنگام خواب، مروري كنيم بر روزي كه سپري كرده ايم و به اعمال، افكار و گفته هاي خود توجه كنيم و ببينيم كدام مورد رضاي خدا بود و كدام خلاف رضاي خدا. تصميم بگيريم اگر حقي از كسي ضايع كرده ايم جبران كنيم و اگر حق خدا بوده توبه كنيم و اگر عمل و عبادتي از او تلف شده آن را جبران نماييم و قضاي آن را بجاي آوريم و اراده كنيم و با برنامه ريزي دقيق تر (انتخاب دوست متدين، مطالعه كتب اخلاقي و ديني، معاشرت با صالحان، توبه، دعا و نيايش، دادن حق الناس، و...) از تكرار اشتباه جلوگيري كنيم و به تقويت باورهاي ديني خود بپردازيم. پس تفكر نسبت به غيبت انجام شده جهت محاسبه و حساب رسي اشكال ندارد و اين كار مورد پسند و توصيه ائمه ـ عليهم السلام ـ بوده است. چون اين كار باعث عدم تكرار و رشد فرد مي گردد.

نكته پاياني فكر كردن با خود، هيجان متناسب با آن فكر را ثمر مي دهد. اگر فكر مثبت باشد، هيجانات و احساسات مثبت را به همراه دارد و اگر منفي باشد احساسات و هيجانهاي منفي را با خود به همراه دارد و اين هيجانات باعث عمل و رفتار مي شود پس چه بهتر است انسان هميشه در افكار خود فكر مثبت و سازنده داشته باشد تا اين افكار هيجان مثبت ايجاد كنند و سرانجام رفتار مثبت از ما سر بزند.⁽³⁾

پاورقی: