زنجان پایتخت شور و شعور حسینی ایران

طبق یک سنت دیرینه ، همه ساله هشتم ماه محرم، مقارن با شب تاسوعای حسینی، خیل عاشقان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و قمرمنیر بنی هاشم حضرت ابالفضل‌العباس(ع) در قالب دسته عظیم عزاداری از حسینیه اعظم زنجان بطرف امامزاده حضرت سید ابراهیم(ع) حرکت می‌کنند. این روز در زنجان به یوم ‌الابالفضل مشهور است. در مسیر این دسته هزاران راس قربانی اعم از شتر ، گاو و گوسفند ذبح می‌شود. همچنین در طول مسیر حرکت مردم زنجان و دیگر میهمانانی که از راههای دور و نزدیک به زنجان آمده‌اند نذورات نقدی خود را به اکیپ‌های ثابت و سیار جمع‌آوری نذورات تقدیم می‌کنند. عظمت و شکوه این برنامه و حضور دهها هزار نفری مردم به قدری است که نظیر آن در هیچ کجای ایران دیده نشده است، به همین جهت اسفندماه سال 87 با حضور وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی این برنامه به عنوان دهمین میراث معنوی کشور ثبت گردید. به همین جهت زنجان در بین محافل مذهبی و فرهنگی کشور به عنوان پایتخت شور حسینی شناخته میشود.

حسینیه اعظم زنجان که در سال 87بعنوان دهمین میراث معنوی به ثبت رسیده امروزه یکی از بزرگترین مراکز بزرگ شیعیان به حساب می آید.برای اطلاع بیشتر به توضیحاتی درباره میراث معنوی و حسنیه اعظم زنجان به مطالب ذیل اشاره میکنیم.

ميراث معنوي"، موضوعي است که از چندين سال پيش در بخش فرهنگي يونسکو براي حفاظت از ميراث فرهنگي معنوي تمام ملت‌ها، تعريف شده و از آن پس براي اين امر، برنامه‌ريزي‌هاي لازم انجام مي‌شود.

يونسکو، در کنوانسيون ميراث معنوي سال 2003، ميراث معنوي يا ميراث غيرملموس را رفتارها، شيوه‌ها، ارائه نمودها، دانش، مهارت‌ها و نيز وسايل، اشياء و مصنوعات دستي و فضاهاي فرهنگي مرتبط با آنها مي‌داند که جوامع و گروه‌ها، آنها را به‌عنوان بخشي از ميراث فرهنگي خود مي‌شناسند.

اين ميراث معنوي غيرمادي از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود و به طور مداوم توسط گروه‌ها و جوامع در برابر محيط، طبيعت و تاريخ آنها، مجدداً خلق و آفريده مي‌شود.

منطقه زنجان، آيين‌هاي عزاداري ماه محرم همه ساله در سراسر ايران با شور و عشق خاص مردم به اباعبدالله الحسين(ع) برگزار مي‌شود. اين دسته‌ها از ديرباز همواره در قالب هيات‌هاي مذهبي و راه‌اندازي دسته‌جات و تکايا برگزار شده است.

در همين راستا، "مراسم عزاداري حسينيه اعظم زنجان"، که در هشتمين روز ماه محرم در زنجان برگزار مي‌شود، در تاريخ 15 دي‌ماه 87 با شماره ثبتي 10 به عنوان دهمين مورد از ميراث معنوي ثبت شده در کشور و نخستين گونه از جنبه منحصر به‌فرد آيين‌هاي عزاداري در فهرست ميراث معنوي کشور است كه  به ثبت رسيد.

ويژگيهاي مراسم حسينيه اعظم زنجان

هر ساله از اول تا سيزدهم محرم، مراسم عزاداري حسينيه در زنجان برگزار مي‌شود و مهمترين و باعظمت‌ترين روز برگزاري آن، هشتم محرم(شب تاسوعا) است.اين مراسم سال‌هاست شکوه و عظمت خاص خود را دارد و مي‌رود تا سال به سال با افزايش خيل عظيم عزاداران شرکت‌کننده، به عنوان بزرگترين مجمع عاشقان امام حسين (ع) در جهان شناخته شود.

با اينکه زنجان از نظر وسعت شهر کوچکي است؛ اما سال‌هاست که در اين دسته عزاداري بيش از 200 هزار نفر شرکت مي‌کنند. جذب گردشگر مذهبي، گوياي آن است که مردم از اقصي نقاط کشور و حتي بسياري از کشورهاي خارجي براي شرکت در اين حرکت عظيم، به شهر زنجان مي‌آيند تا خود را در درياي خروشان عزاداران ابا عبدالله الحسين(ع) غرق کنند. در طي اين چند روز، مردم به سبب اعتقادات و باورهاي قلبي خود قرباني و نذوراتي را به اين حسينيه اهدا مي‌کنند. از ديگر جنبه‌هاي حائز اهميت اين مراسم، تعداد قرباني ذبح شده است که حسينيه اعظم زنجان را به عنوان دومين قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در مکه(سالانه بيش‌از 7 هزار راس قرباني) و نخستين قربانگاه در جهان تشيع مبدل ساخته است.

حضور گسترده زنان در حاشيه اين مراسم از ديگر امور منحصر به‌فرد اين مراسم است. البته در گذشته زنان تنها به عنوان تماشاگر در اين مراسم حضور مي‌يافتند، اما از سال قبل زنان نيز توانستند به صورت يک دسته مجزا در پشت سر دسته حرکت کنند که اين امر، به عنوان الگوي زيبنده پرچمدار کربلا حضرت زينب(س)، معنويت خاصي به اين مراسم مي‌دهد. تاريخي بودن مراسم حسينيه بر اساس تحقيقات به عمل آمده، ثابت شده است، به گونه‌اي که برخي مورخان قدمت برگزاري اين مراسم را حداقل از زمان قاجار مي‌دانند که اين مراسم در حسينيه برگزار مي‌شده است.

جايگاه دين اسلام و سادگي و بي‌پيرايگي انجام مراسم، باعث شده که اين رونق رو به افزايش مراسم، هر سال نسبت به سال قبل بيشتر شود.

اين مراسم شکوهمند هر ساله از طريق شبکه‌هاي برون‌مرزي(جام جم) و رسانه‌هاي ملي، شبکه وب(اينترنت) به صورت مستقيم پخش شده، خيل عظيمي از ايرانيان مقيم خارج از کشور نيز بدين گونه نظاره‌گر اين مراسم شکوهمند هستند.

بهره‌برداري از نذورات اين مراسم در امور خيريه و عام‌المنفعه نيز در نوع خود بي‌نظير است؛ به طوري که در آيين سوگواري هشتم ماه محرم سال گذشته، 11 هزار و 482 راس دام نذري توسط عاشقان سالار شهيدان، حضرت امام حسين(ع)، به هيات حسينيه اعظم زنجان اهدا شد. هم‌چنين 6384 راس گاو، شتر، گوسفند، بز و شترمرغ به صورت زنده تحويل و 1642 راس دام نيز شامل گاو، گوسفند و بز در مسير حرکت دسته عزاداري قرباني و ذبح شد.

دوستداران اباعبدالله الحسين(ع) هم‌چنين بهاي 3456 راس گوسفند نذري را به صورت نقدي تقديم هيات امناي حسينيه اعظم کردند.

قدمت مسجد حسينيه اعظم زنجان

همان‌طور که تاريخ سنگ‌نوشته نشان مي‌دهد، اهالي محل، اين مسجد را در سال 1261 هجري قمري تعمير کرده‌اند. سند مکتوب تاريخي ديگري که متعلق به حمام قديمي معروف به حمام "کهنه" که نزديک حسينيه است و در تملک اين مسجد بوده و مدت‌ها از طرف حسينيه به فردي بنام "تورک علي" اجاره داده شده بود، نشان مي‌دهد که تاريخ احداث آن سال 1292 قمري است.البته گفته‌هاي شفاهي نيز به زمان‌هاي پيش از اين سال‌ها(مطابق اسناد ذکر شده) اشاره دارد، به گونه‌اي که مي‌گويند در تاريخ 114 هجري قمري زنگ بزرگي به مسجد اهداء شده و اين زنگ تا چهل يا پنجاه سال پيش موجود بود که بعد شکسته شده و از بين رفته است. همراه اين زنگ مقاديري وسايل ديگر مثل طبل و شيپور و چند قطعه شمشير و يک عدد کشکول هم بوده که از آنها هم فعلاً اثري نيست. شايد در زمان رضاخان به علت تعطيلي مساجد، اين اشياء جمع‌آوري و احتمالاً به مراکز فرهنگي و باستاني برده‌اند يا اصلاً معدوم کرده‌اند.

آن‌چه در اينجا قابل توجه است، اين‌که در سال 1322 هجري قمري، حسينيه اعظم مدرسه و مسجد بوده است. زيرا اداره کل اوقاف و امور خيريه زنجان در توضيحاتي در وقف‌نامه، آورده است که: متولي، منافع قريه مذکور را در وهله اول به تعميرات مدارس و مساجد اختصاص داده و در تامين آب به مصرف برساند و نه عشر ديگر را به حضرات طلاب محصلين ساکنين در حجرات هر مدرسه بپردازد؛ آن هم از قرار هر حجره سه نفر طلبه. در ضمن مشروط به اينکه هر طلبه بيش از يک ماه در خارج مدرسه نماند و اگر بيرون رود و برگردد، بايد لااقل دو ماه تمام در حجره خود مقيم باشد تا شهريه دريافت کند.

سومين سند مکتوب بيان‌گر آن است که مسجد و مدرسه حسينيه، يکي از مساجد و مدارس قديمي زنجان بوده و در فتنه بابيه تخريب شده و در نيمه دوم قرن سيزدهم به علت خراب بودن، مورد استفاده قرار نمي‌گرفته است که سپس مردي به نام "ميرزا عليا شرف‌خان خطيب‌لو" مقتول به سال 1331 هجري قمري، با هزينه خود آن را تعمير و راه‌اندازي کرد، ولي مدرسه آن که در فتنه بابيه تخريب شده بود، به حالت خرابه باقي ماند و سپس از بين رفت.

همچنين بر مبناي اشياء تاريخي(عَلَم فلزي) که متعلق به تکيه حسينيه بوده، تاريخ ساخت آن علم سال 1221 هجري قمري بوده که در روي عَلَم حک شده است.

مدرک شفاف‌تر کتيبه سنگي در ديوار حسينيه نصب شده، تاريخ 1261 هجري قمري را نشان مي‌دهد که اين تاريخ مربوط به تعمير برخي از ديوارها و فضاي عمومي حسينيه است؛ اين سند سنگ نوشته‌اي است که در راهرو و مدخل ورودي مسجد حسينيه هم اکنون بر ديوار نصب شده و اشعار زير بر روي آن کنده‌کاري شده است:

بعد حمد خداي عز و جل/ که کريم است و قادر و منان/ جمعي از مومنين اهل محل/ همه در زهد بوذر و سلمان/ سيد و ميرشان محمد علي/ صاحب جاه و فر و عزت و شان/ در درياي پاک پيغمبر/ پور هم‌اسم موسي عمران/ مسجدي خواستند بي‌مانند/ طرح از لطف حضرت يزدان/ چون به پايان رسيد اين مسجد/ هاتفي سفت اين در غلطان/ حبذا مسجدي که در منظر/ آمده رشک روضه رضوان/ سال تاريخ او طلب کردم/ روزي از صوفي خجسته بيان/ کلک بگرفت و ريخت از کلکش/ بر ورق اين جواهر الوان/ بود از وجه پاک اين معبد/ طلعت مسجد الحرام عيان