موزه مردم شناسي رختشويخانه زنجان

موزه مردم شناسي رختشويخانه زنجان

این بنا در بافت قدیمی شهر زنجان، حد فاصل خیابان سعدی و داوود قلی، در کوچک فرهنگ واقع گردیده و یکی از بناهای جالب توجه و عام المنفعه زنجان به شمار می آید که در سال 1345 ه . ق توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است . این بنا جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است (البته مبلغ کمی توسط سرایدار به عنوان حق سرايداري گرفته می شده است). سرپرست رختشویخانه توسط رئيس بلدیه گمارده می شد. بنای رختشویخانه زنجان شامل قسمت های، محل سکونت سرایدار، حیاط، مخزن آب و فضای شستشو می باشد.حياط بنا به ابعاد 23*12 متر درختکاری شده و در جبهه شمالي آن واحد مسکونی کوچکی به مساحت حدود 60 متر، جهت اقامت سرايدار ساخته شده است . نقشه و نمای این واحد به سبک سنتي است. مخزن آب در منتهی الیه سمت شمالی مجموعه و مشرف به سالن شستشو قرار دارد. این بخش فضايی است به طول17، عرض 5/11 و ارتفاع 8 متر که با سه واحد پوشش طاق و تویزه برروي جرزها و ديوارها سقف شده است. سطوح داخلی بنا تا ارتفاع 4 متري، داراي اندود ساروجی است و به نظر می رسد بنا
می توانسته تا اين ارتفاع با آب پر شود که در آن صورت مخزن گنجایش حدود740 متر مكعب. قسمتی از این مخزن به فضايی شبيه تراس كه مشرف به محل شستشو (جهت اشراف کامل مدیریت بر اعمال استفاده كنندگان ) مي باشد، اختصاص یافته است .

فضاي شستشو به ابعاد 7/13*63 متر از ساخت و طراحی جالبي برخوردار است. پوشش طاق و تویزه این بنا در میانه بر روی يک ردیف ستون سنگی 11 تایی و در کناره ها بر روی جرزها و دیوارها قرار گرفته است. ستون ها از یکدیگر 70/5 متر فاصله دارند و ارتفاع قابل مشاهده آنها 70/2 متر است. بر روی این ستون ها پایه ای مربع از آجر ساخته شده و پاطاق پوشش بنا بر آن قرار گرفته است. در فضای میانی طاق های بالای ستون ها، گنبد های عرقچینی نهاده و در هر کدام از آنها 5 روزنه نورگیر تعبیه کرده اند . نورگیرهای دیگری در دیوارها تعبیه شده است. در این فضا برای شستشوی رخت ها و دیگر وسایل حوضچه های سنگی متعددی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تغذیه می شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی که در زیر پاشویه ها قرار دارد (به عرض و ارتفاع 110*60 سانتی متر)، به بیرون بنا منتقل می شود. مجاری آب، حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده ساخته شده است .

مصالح مورد استفاده در بنا آجر و سنگ است. سنگ استفاده شده در اینجا از معادن سنگ روستای اژدهاتو استخراج شده و پس از حجاری به این محل منتقل شده است. آب مورد نياز رختشویخانه نیز از قنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تامین می شده است . این بنا در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و به شماره 1747 به ثبت تاريخي رسیده است و به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می گیرد .