کوچه باغ زندگی

مَثَل های شادکامی

زندگی، شیرین است، اگر انسان، خود، آن را به کام خویش تلخ نکند.

زندگی، رنگارنگ است، اگر انسان، خود، آن را فقط سیاه و سپید نبیند.

زندگی، زیباست، اگر ما خود، تصویری نازیبا از آن نسازیم.

برای شادکام بودن، داشتن زندگی ای آرام و آسودگی تن و روان، شایسته است که انسان، اصولی چند را در زندگی خود، با عنوان قانون اساسی زندگی»، سرلوحه همه کارهایش قرار دهد و خود را به رعایت آن، ملزم بداند.

اگر انسان، در رؤیارویی با هر پدیده نوظهور در زندگی اش، با رعایت اصل های پیش گزیده، با آنها برخورد نماید، به راحتی آنها را حل می کند یا با آن کنار می اید و جایی برای حضور دغدغه، نگرانی و اضطراب، باقی نمی گذارد، تا شادکامی او را تهدید کند.

در فرهنگ عامّه مردم ایران، بویژه در مجموعه های مثل فارسی، به این مهم، توجّه ویژه شده است.

حکیمان نامور یا پندآموزان بی نشان در این عرصه، بهترین سخنان را ـ که هر یک، اصلی از اصول زندگی اندـ برای پسینیان، به یادگار گذاشته اند.

اکنون تعدادی از این مثل ها و حکمت های پندآموز را به تماشا می نشینیم:

1. خدا گر ز حکمت ببندد دری/ ز رحمت گشاید درِ دیگری

زندگی انسان، همواره با گرفتاری ها و مشکلاتْ روبه روست و انسان، برای برون شدن از گرفتاری ها، به دنبال درِ رهایی می گردد؛ امّا گاه با درب بسته، رو به رو می شود.

معمولاً انسان ها از بسته بودن برخی درها ناراحت می شوند و آن را از شانس و اقبال بد خود یا سرنوشت و تقدیر نامناسب می دانند؛ امّا از این نکته، غفلت می کنند که خداوند نسبت به بنده اش، مهربان ترین است و همواره بهترین انتخاب را از گزینه های موجود برای بنده اش انجام می دهد و هیچ وقت، بنده اش را در بن بست قرار نمی دهد، آن چنان که راهی برای گشایش کارها و برون شدن از گرفتاری ها نداشته باشد؛ بلکه باید این اصل اساسی را در زندگی برگزیند که اگر خداوند، از روی حکمت گسترده اش، دری را به روی انسان ببندد، از روی آگاهی و خیرخواهی بوده و هیچ گاه به زیان بنده اش اقدام نمی نماید؛ بلکه درِ دیگری را از روی رحمت و مهربانی، به روی او می گشاید. در کلام امام صادق (ع) آمده است: خداوند، هیچ گاه درِ روزی ای را بر مؤمن نمی بندد، مگر آن که دری بهتر را برای او بگشاید!».

2. در این دنیا کسی بی غم نباشد/ اگر باشد، بنی آدم نباشد

نیکْ روشن است که همه انسان ها، در پی ناکامی ها و شکست ها، اندوهگین می شوند و افسوسِ گذشته را می خورند و نسبت به اینده، نگران اند؛ امّا برخی از افراد، گمان می کنند که فقط آنها هستند که گرفتارند و در رنج و عذاب به سر می برند و دیگران، در عافیت و امنیت و سلامت اند و هیچ درد و رنجی را به خود نمی بینند.

این گونه افراد، باید این فکر ناشایسته خود را با این اصل، اصلاح کنند که همه انسان ها، با سختی ها و تلخی ها رو به رو هستند؛ در نتیجه، به تناسب برخورد خود با آنها، شادی ها و غم هایی به سراغشان می اید. بنا بر این، همگان بهره ای از غم، در زندگی خود دارند. چنان که امام صادق (ع) در این باره فرموده است: مؤمن، همواره از چیزی آزار می بیند و از آن گریزی نیست یا به وسیله کسی که در خانه اوست (خانواده) آزار می بیند یا همسایه اش اذیتش می کند و یا این که در راه رسیدن به خواسته هایش، شخصی آزارش می دهد. حتّی اگر مؤمن، بر بالای قلّه کوهی باشد، شیطانی هست که او را می آزارد».

3. آدم زنده، زندگی می خواهد

انسان برای زیستن، ناگزیر از داشتن اسباب و لوازم زندگی است. بنا بر این، باید با کار و کوشش، در پی دستیابی به این اسباب و وسایل باشد. انسان، با یادآوری همیشگی این جمله باید به خود بقبولاند که تحت هیچ شرایطی، نباید از کار و تلاش و سازندگی، دست کشید و تا زمانی که جان در بدن است و انسان زنده به شمار می اید، باید برای زندگی دنیایش کار کند. چه نیکو گفته است امام حسن (ع): برای دنیایت چنان کار کن که گویی، همیشه زنده خواهی بود و برای آخرتت چنان کار کن که گویی، فردا خواهی مُرد».

4. آدم باید به پایین تر از خود نگاه کند، نه بالاتر!

یکی از اصول مهم و تأثیرگذار در زندگی، این است که انسان، همواره، نیمه پُر لیوان را ببیند، نه نیمه خالی آن را. همواره به دارایی های خود بنگرد، نه به ناداری هایش. یکی از راه هایی که انسان را به داشته هایش توجّه می دهد، این است که در مسائل مادّی، به افراد پایین تر از خود بنگرد.

فردی که در سلامتی او نقصی ایجاد شد، نباید با نگریستن به فرد سالم، خود را دچار نگرانی و ناراحتی کند؛ بلکه باید به کسی بنگرد که نسبت به او نقص بیشتری دارد یا بیماری بدتری دارد. همچنین فردی که مشکلات مالی دارد، باید به نادارتر از خود نگاه کند، نه داراتر. چنان که رسول گرامی اسلام (ص) فرموده است: به فرودست خود بنگرید و به فرادست خود منگرید».4

البته باید توجّه داشت که این اصل، فقط در مسائل مادّی، جاری است و در مسائل معنوی، بر عکس است؛ یعنی انسان باید در مسائل معنوی، به بالاتر از خود بنگرد تا به رشد و کمال معنوی، دست یابد.

5. آدم باید پایش را قدر گلیمش دراز کند

یکی از ناراحتی های انسان، این است که پس از مبادرت به انجام دادن کاری، وقتی عدم توانایی خود را در انجام دادن آن می بیند، وازده و اندوهگین می شود، غافل از آن که برای انجام دادن هر کاری، باید امکانات لازم برای انجام دادن هر کار را فراهم کرد. یکی از این امکانات، نیرو و توان کافی انجام دهنده آن است. معمولاً کسانی که حدّ و مرز خود را نمی شناسند و کاری فراتر از حدّ دانایی و توانایی خود برمی گزینند، پس از ناکامی در انجام دادن درست آن، دچار ناراحتی و نگرانی می شوند. بنا بر این، باید به این نکته اساسی، توجّه داشت که انسان نباید به کاری برتر از حدود و توانایی خود اقدام کند و نباید پایش را بیش از اندازه گلیمش دراز کند که عطّار نیشابوری گفته است:

برو سودای بیهوده مپیمای

منه بیرون ز حدّ خویشتن پای!

پروین اعتصامی نیز تأکید کرده است:

حساب خود، نه کم گیر و نه افزون

مَنِه پای از گلیم خویش بیرون!

6. آدم، یک بار پایش به چاله می رود

یکی از عوامل ناکامی و تلخ کامی ها این است که انسان، خطاها و اشتباهات گذشته خود را تکرار می کند. این تکرار شکست ها و تلخی ها، کام جان او را تلخ می کند و او را ناراحت می سازد و رضایت او را از زندگی، به سطح پایین تری کاهش می دهد؛ امّا آدمی باید از تجربه زندگی خود و تجربه پیشینیان، سود جوید و از شکست ها و ناکامی ها، درس عبرت بگیرد و آن را تکرار نکند. برای این مهم، باید همواره جانب احتیاط را نگه دارد تا دوباره به دام خطاهای گذشته نیفتد و از یک ناحیه، دو یا چند بار، متحمّل زیان نشود. چه نیکو فرموده است پیامبر اکرم (ص): مؤمن از یک سوراخ، دو بار گزیده نمی شود».

7. آهسته برو، همیشه برو!

اعتدال و میانه روی، یکی از اساسی ترین قانون های شادکام زیستن است. افراط (زیاده روی) و تفریط (کم کاری) در هر کار دنیایی و آخرتی، ناپسند و زیان آور است.

مثل های بسیاری در فرهنگ عامیانه ایرانیان وجود دارد که به این نکته مهم، رهنمون می شوند و انسان را از تندروی و کندروی، پرهیز می دهند. این مثل ها، شتاب و تندروی در هر کاری را بد دانسته اند و سکون و بیکاری و کم کاری را نیز ناپسند شمرده اند و نیز کار اندک و پیوسته را از کاری بسیار و بزرگ، امّا گسسته و مقطعی، برتر و بهتر دانسته اند.

از این رو گفته اند:

رهرو آن نیست که گَه تند و گهی خسته رود

رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود.

8. تا جای ندانی، پای مَنِه

آگاهی و بینایی در هر کار، مهم ترین و ارزشمندترین نکته در انجام دادن آن کار است. آشنایی با چگونگی انجام دادن آن کار و بهره گیری مناسب از امکانات موجود، موجب افزایش رضایت از کار و رضایت از زندگی خواهد شد. در نقطه مقابل، عدم آگاهی و شناخت نسبت به کار مورد اقدام، موجب خرابی و زیان دهی آن شده و در نتیجه، شادکامی انسان را در معرض خطر قرار می دهد. از این رو، بزرگان برای مثال گفته اند: هر گاه خواستی پایت را بر جایی قرار دهی، ابتدا به جای پایت نگاه کن؛ اگر آن را خوب شناختی و مناسب دیدی، پایت را بر آن بگذار و اگر کسی بدون شناخت از جایگاه قدم خود، قدم بردارد، دچار لغزش خواهد شد.

سخن امام علی (ع) در این باره چنین است: هر کس جای پای خود را نشناسد، می لغزد».

9. هر چه کنی به خود کنی

اگر آدمی بداند که هر آنچه می گوید و هر عملی که انجام می دهد، برای خودِ اوست و نتیجه آن به خودِ او بر می گردد، به نوع دیگری، به گفتار و رفتارش می نگرد.

آری. نتیجه همه اعمال او به خودش بر می گردد. اگر به کسی خوبی کند، به خود خوبی کرده و اگر بدی کند، به خودش بدی کرده است. در حقیقت، انسان آنچه را بکارد، درو می کند و نتیجه اعمال خود را می بیند؛ از همین روست که در مثل های فارسی گفته اند: رحم کن تا به تو رحم کنند» یا آسان بگیر تا بر تو آسان بگیرند». مقصود گویندگان این جملات، این است که رحم دیگران به تو یا آسان گیری آنها، نتیجه رحم و آسان گیری توست. همچنین در مثل ها آمده است: با هر دست که بدهی، از آن دست، پس می گیری». در سخن امام علی (ع) نیز آمده است: آن گونه که یاری می کنی، یاری می شوی».7

اگر انسان، به این اصل توجّه داشته باشد که همه اعمالش برای خودِ اوست، با رضایت بیشتر، به دیگران توجّه می کند و با یاری رسانی به آنان، به شادکامی خود می افزاید.

10. خورشید، همیشه پشت ابر مخفی نمی مانَد!

یکی از چیزهایی که ذهن انسان را درگیر خود می کند و موجبات ناراحتی و اضطراب را فراهم می آورَد، این است که حقّی از او پایمال شده یا حقیقتی، پنهان مانده است.

اگر انسان، به این حقیقتْ آگاه باشد که خداوند، پشتیبان حق است و حق را در دنیا یا آخرت، به حقدار می رساند، از وضع پیش آمده، ناراحت نمی شود؛ بلکه به این وعده امام صادق (ع) که: خداوند، حق را به حقدار باز می گرداند»،8 امیدوار می شود و با رضایت بیشتر، به زندگی خود ادامه می دهد. نیز اگر بداند که خداوند، حقیقت پنهان را روزی آشکار می کند، برای پنهانی بودن آن، نگران نیست و غصّه نمی خورد؛ بلکه برای این که زمانی خورشید از پشت ابر بیرون می اید و حقیقت پنهان، آشکار خواهد شد، شادمان و شادکام است.

منبع: پايگاه اطلاع رساني حوزه