جلوگيري از بارداري به وسيله قرص

قرص پيشگيري از بارداري كه به نام "قرص" مشهور است، روشي مؤثر، متداول و مطمئن در پيشگيري از بارداري است.  قرص روزانه توسط  خانمها مصرف مي‌شود و داراي هورمونهاي استروژن و پروژسترون (هورمونهاي زنانه) است. هورمونها مواد شيميايي هستند كه كنترل كاركرد اعضاي مختلف بدن را بر عهده دارند. هورمونهاي زنانه فعاليت تخمدانها و رحم را در زنان كنترل مي كنند. قرص پيشگيري از بارداري به نحوي اين هورمونها را به بدن مي رساند كه كنترل تخمدان و رحم را از هورمونهاي بدن مي گيرد و با نظم جديدي كه با هورمونهاي خود ايجاد مي كند مانع بارداري مي گردد.

قرص چگونه كار مي‌كند؟
 تخمك گذاري آزاد شدن تخمك در حدود اواسط هر دورة يك ماهة قاعدگي در خانمهاست. در صورتيكه بدنبال مقاربت تخمك با اسپرم تركيب ‌شود، تخم جنين بوجود مي‌آيد. اگر تخمك آزاد نشود حاملگي نيز امكان پذير نيست. قرص پيشگيري از بارداري با در دست گرفتن نظم هورمونهاي زنانه در بدن خانم، علاوه بر جلوگيري از تخمك گذاري، مخاط دهانه رحم را ضخيم مي‌كنند كه خود از وارد شدن اسپرم به رحم جلوگيري مي‌كند.
 
انواع قرص هاي پيشگيري از بارداري
    قرص هاي تركيبي: اكثر قرص‌هاي پيشگيري از بارداري "قرص‌هاي تركيبي" هستند كه از تركيب هر دو هورمون استروژن و پروژسترون ساخته شده اند.  اين قرصها بسته به ميزان هورمون موجود، به انواع  كم هورمون (LD) ، نوع با هورمون زياد (HD) و نوع چند مرحله اي با ميزان هورمون متغير تقسيم بندي مي شوند.

    -امروزه  مصرف نوع LD كه بدليل ميزان هورمون كم داراي عوارض كمي است، متداولتر است.
    -قرص HD به دليل ميزان هورمون زياد عوارضي را براي بيمار بوجود مي آورد و غير از موارد خاصي كه توسط پزشك تجويز مي شود، به هيچ كس توصيه نمي شود.
    -در نوع چند مرحله اي ميزان هورمون موجود در هر قرص با قرص روز بعد متفاوت است و ميزان هورمون استروژن و پروژسترون شبيه به يك دوره قاعدگي يك ماهه طبيعي تعيين شده است. مصرف اين قرصها بدليل عوارض كم بويژه در كشورهاي پيشرفته رو به افزايش است.

    اكثر قرص‌هاي تركيبي در بسته‌بندي‌هاي 21- روزه يا 28- روزه در بازار موجودند. در نوع 21- روزه، روزانه براي 21 روز، در زمان ثابتي از هر روز، يك قرص مصرف مي‌شود. در نوع 28 – روزه، 21 قرص اول حاوي هورمون است كه مانند بسته‌بندي قبلي است و 7 قرص بعدي فاقد هورمون است كه ممكن است حاوي آهن و بعضي مواد مفيد ديگر باشد. در هر حال پس از اتمام 21 قرص حاوي هورمون، قاعدگي اتفاق مي‌افتد. مصرف بسته‌هاي 28 روزه كمك مي‌كند كه فرد عادت مصرف روزانه قرص را هميشه داشته باشد و ريزمغزيها را نيز دائما دريافت كند.

    قرص هاي تك هورموني (پروژستروني): نوع ديگر قرص كه به قرص‌ پروژستروني شهرت دارد با قرص‌هاي تركيبي اين فرق را دارد كه فقط حاوي هورمون پروژسترون است. روش كار آن مشابه قرصهاي تركيبي است اما ممكن است كارآيي آن از نوع قبلي كمتر باشد. مزيت آن كمتر كردن تعداد قاعدگي‌هاست كه ممكن است با مصرف اين قرصها، قاعدگي هر چند ماه يك بار اتفاق بيفتد. با اين حال، قرصهاي پروژستروني به دليل لكه بيني مكرر چندان مورد علاقه خانمها نيست. اين قرص‌ها روزانه بدون توقف مصرف مي‌شوند. همانگونه كه گفته شد خانمي كه از اين روش استفاده كند ممكن است ماهها قاعده نشود كه خود به معني عدم تخمك گذاري است. در صورتيكه علي‌رغم مصرف اين قرص‌ها، فرد همانند گذشته قاعده شود به معني تخمك گذاري و در نتيجه خطر حاملگي است و بنابراين مي‌بايست با مشورت پزشك يا ماما از نوع ديگر قرص و يا روش ديگر استفاده نمايد.

نحوه مصرف  قرص و مسائل مرتبط با آن

روز آغاز خونريزي قاعدگي روز اول محسوب مي شود و روز پنچم -چه خونريزي تمام شده و يا هنوز ادامه داشته باشد- اولين قرص  را بخوريد. پس از آن، هر شب در ساعت معيني كه ترجيجا پس از شام و قبل از خواب است، يك قرص مصرف كنيد تا 21 قرص هورمون دار موجود در بسته تمام شود. پس از پايان 21 قرص حاوي هورمون، هفت روز كامل هيچ قرصي نخوريد (در بسته بندي 21 روزه) و يا تنها قرص هاي تقويتي فاقد هورمون مصرف كنيد (در بسته بندي 28 روزه) .

توجه: در طي اين هفت روز كه هورمون به بدن نمي رسد بايستي قاعدگي اتفاق بيفتد. در غير اينصورت بايد مصرف قرص را  قطع كرده و به پزشك مراجعه كنيد.

پس از گذشت 7 روز كامل، مصرف قرص هاي بسته بعدي  را آغاز كنيد.  براي مصرف قرص پس از اين 7 روز، تنها شرط اتفاق افتادن قاعدگي است. زمان خونريزي و اينكه آيا هنوز خونريزي ادامه دارد يا خير تأثيري در زمان شروع  مصرف دوره بعدي قرص ندارد.

نكته مهم  در مصرف قرصهاي پيشگيري از بارداري آن است كه قرص‌هاي ضد بارداري بايد هر روز در ساعت معيني بدون توجه به اينكه آيا فرد رابطة جنسي دارد يا خير مصرف شوند تا بهترين كارآيي را داشته باشند.

هرگز نبايد از قرص‌هاي خواهر يا دوست خود استفاده كنيد زيرا بسته‌بندي‌ها به نحوي آماده شده‌اند كه مطابق برنامة مشخصي به صورت روزانه مقدار مناسبي هورمون را به بدن برسانند و بنابراين قرصهاي مربوط به يك روز با قرص روز بعد ممكن است تركيب مختلفي داشته باشد. پس هميشه قرص هر روز را در همان روز مصرف كنيد.

 اگر خانمي فراموش كرد كه يك قرص را مصرف نمايد ممكن است خطر حاملگي وجود داشته باشد.

در مورد فراموشي قرصهاي LD يا HD:
    در صورت فراموش شدن قرص يك شب، بايستي تا نوبت بعدي هر موقع به ياد آمد، قرص فراموش شده را بخوريد. چنانچه تا شب بعد به ياد نيامد، شب بعد دو قرص با هم مصرف كنيد.

    در صورتي كه خوردن قرص دو شب فراموش شود، تا دو شب متوالي هر شب دو قرص بخوريد و تا آخر بسته، همزمان از روش جلوگيري ديگري مانند كاندوم هم استفاده كنيد.

     در صورت  فراموشي قرص 3 شب متوالي يا بيشتر، از خوردن بقيه قرصها خودداري كنيد و تا شروع خونريزي و آغاز دوره قاعدگي جديد از روش جلوگيري ديگري استفاده كنيد. از روز پنجم قاعدگي بسته جديد را شروع كنيد

 در مورد فراموشي قرصهاي چند مرحله اي: 

در صورتيكه در فاصله 12 ساعت پس از زمان هميشگي مصرف به خاطر آمد، قرص فراموش شده را مصرف كنيد. اگر پس از 12 ساعت بخاطر آمد، نيازي به مصرف قرص فراموش شده نيست. ولي بايد تا پايان بسته، بقيه قرصها را همراه با استفاده از يك روش ديگر مانند كاندوم مصرف كنيد. 

   . قرص نبايد به صورت ناپيوسته، مثلا يك ماه درميان و يا دوماه درميان و يا چند روز در ميان مصرف شود.

   . وجود لكه بيني همزمان با مصرف مرتب قرص براي 2 تا 3 ماه اهميتي ندارد. در صورت تداوم بيشتر بايد به پزشك مراجعه كرد.

    .علائمي مانند تهوع، استفراغ و سردرد همراه با مصرف قرص به تدريج پس از 2 تا 3 ماه برطرف مي شود. براي پيشگيري از اين عارضه بهتر است قرصها را پس از شام و قبل از خواب مصرف كنيد.

   . كم شدن حجم خونريزي قاعدگي پس از قطع قرص در مقايسه با حالت قبل از مصرف قرص طبيعي است. اما در صورت كم شدن بيش از حد و لكه بيني يك روز درميان و يا قطع كامل بايد به پزشك مراجعه نمود.

    .براي مصرف قرص LD محدوديت سني وجود ندارد و مي توان آن را تا سن 45 سالگي و حتي بيشتر تحت نظارت پزشك مصرف كرد. ليكن در مواردي نظير فشارخون كنترل نشده و مصرف سيگار توصيه مي شود كه مصرف قرص به سن كمتر از 35سال محدود گردد.

    .زنان شيرده بهتر است از قرصهاي پروژستروني كه ترشح شير را كم نمي كند، استفاده كنند.

    .بيماريهاي قلبي-عروقي، بيماريهاي عروقي مغز، بيماريهاي حاد كبد، سرطان پستان و سرطان رحم، خونريزي رحمي با علت ناشناخته، احتمال حاملگي يا حاملگي ثابت شده موارد منع مصرف قرصهاي ضد بارداري است كه پزشك پيش از تجويز اين قرصها آنها را مد نظر دارد. 

قرص تا چه ميزان مؤثر است؟

در طي يك سال، ممكن است 8-5 زوج از 100 زوجي كه تنها از قرص براي پيشگيري از بارداري ناخواسته استفاده مي‌كنند، حامله شوند. البته علت اكثر اين موارد مصرف نادرست قرص است. حتي فراموش كردن قرص براي 1 روز مي‌تواند احتمال حاملگي داشته باشد. به هر حال قرص يك روش مؤثر پيشگيري از بارداري است. توجه داشته باشيد كه بعضي مسائل ديگر نيز ممكن است در كارآيي قرص تأثير گذار باشد. بعضي از داروهايي كه فرد مصرف مي‌كند و يا حتي بعضي‌ از تركيبات گياهي و مكمل‌ها ممكن است با قرض تداخل داشته باشند و اثر آنرا كم كنند. مثلاً بعضي از آنتي بيوتيك‌‌ها با قرص تداخل دارند. بهتر است در صورت مصرف اينگونه مواد حتماً با پزشك خود مشورت نماييد.

فراموش نكنيم كه اصل اساس در كارآيي روش‌هاي پيشگيري از بارداري ناخواسته، انتخاب روش مناسب جهت هر فرد و استفاده دائمي و مناسب از آن روش مطابق دستورالعمل آن است.

پيشگيري از ابتلا به بيماريهاي مقاربتي
قرص پيشگيري از بارداري از بيماريهاي مقاربتي پيشگيري" نمي‌‌كند". كساني كه رابطه جنسي دارند حتماً بايد از كاندوم در كنار استفاده از قرص براي پيشگيري از ابتلا به بيماريهاي مقاربتي استفاده نمايند.

عوارض جانبي احتمالي

قرص پيشگيري از بارداري روشي مؤثر و مطمئن است. اكثر زنان جوان كه قرص مصرف مي‌كنند دچار هيچ عارضة جانبي نمي‌شوند. با اين وجود در تعداد كمي از زنان ممكن است عوارضي مشاهده شود كه اكثراً بعد از 3 ماه مصرف اين قرصها خود به خود بر طرف مي‌شود. اين عوارض عبارتند از:

    خونريزي قاعدگي غير طبيعي
    تهوع، افزايش وزن، سردرد، سرگيجه، و درد پستان
    تغيير در خلق و خو
    لخته شدن خون (در زنان زير 35 سال غير سيگاري بسيار نادر است)

پزشك ممكن است در صورت بروز عوارض نوع قرص را تغيير دهد.

علاوه بر اين عوارض ناخوشايند، قرص ممكن است عوارض داشته باشد كه براي اكثر زناي خوشايند است؛ مثلاً قرص ممكن است ميزان خونريزي قاعدگي را كمتر كند، دل پيچه هنگام قاعدگي را از بين ببرد حتي ممكن است پزشك قرص‌هاي ضد بارداري را براي زناني كه اختلالات قاعدگي دارند تجويز كند. مصرف اين قرص‌ها جوش جواني (آكنه) را در زنان جوان كم مي‌كند. حتي مصرف اين قرص‌ها از فرد در مقابل برخي از بيماريهاي پستان، كم خوني، كيست تخمدان و سرطان رحم محافظت مي كند.

قرص براي چه كساني روش مناسبي است؟
زنان جواني كه مي‌توانند مصرف روزانه و به موقع قرص را به ياد آورند و به دنبال پيشگيري مؤثر از بارداري هستند از قرص استفاده مي‌كنند.

امّا همة زنان نمي‌توانند و يا حتي نبايد از قرص استفاده كنند. برخي از بيماريها و يا مصرف بعضي از داروها استفاده از قرص را پرخطر و يا غير مؤثر مي‌كند. مثلاً برخي از زنانيكه اشكالات انعقاد خون دارند، آنهايي كه فشار خون بالا يا از برخي از انواع سرطانها رنج مي برند، برخي انواع سردردهاي ميگرني دارند و يا ديابت كنترل نشده دارند بهتر است از قرص ضد بارداري استفاده نكنند. پزشك شما قبل از تجويز اين قرصها مسائلي از اين دست را در نظر مي گيرد و اگر قرص را مناسب دانست، برايتان تجويز مي كند. اگر تمايل داريد اطلاعات بيشتري در خصوص انواع قرص‌هاي ضد بارداري داشته باشيد مي‌توانيد با پزشك خود مشورت كنيد.

چگونه مي توان اين قرص‌ها را تهيه نمود؟

پزشك يا ماما قرص را تجويز مي‌نمايند. پس از انجام معاينة كامل به همراه معاينة لگني، پزشك يا ماما قرص را براي 3 ماه تجويز مي‌كند. پس از 3 ماه مجدداً به پزشك يا ماما مراجعه مي‌كنيد و از نظر فشار خون و عوارض بررسي مي شويد. اگر مشكلي وجود نداشت و شما نيز تمايل به ادامه مصرف قرص داشتيد، احتمالاً پزشك يا ماما براي مدت 6 يا 12 ماه ديگر قرص را تجويز مي‌نمايد. پس از آن ويزيت هاي دوره‌اي هر 6 ماه يك بار براي زناني كه از نظر جنسي فعال هستند با توصية پزشك يا ماما انجام مي‌شود.