آشنایی با قاره آسیا

به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه "مهر" دکتر محمد رضا ریخته گران، استاد فلسفه هنر دانشگاه تهران، صبح امروز در اولین نشست علمی همایش بین المللی طبیعت در هنر شرق که به موضوع " طبیعت در فرهنگ و هنر هند" اختصاص داشت به تبیین طبیعت د رتفکر هند پرداخت.

وی آغاز سخنانش را با این نکته آغاز کرد که در تفکر هندوان نزدیکترین مفهوم به آنچه که در زبانهای اروپایی با الفاظ هم خانواده با Nature از آن تعبیر می شود، مفهوم پرکریتی است. در آیین سانکیا که از مکاتب فکری دارساناهای هندویی است، پرکریتی در مقابل پوروشا قرار می گیرد.

دکتر ریخته گران پرکریتی را حاصل اعتدال میان سه کیفیت توصیف کرد و اظهار داشت: این سه کیفیت عبارتند از : رجس (rajas) ، طمس (tamas)، ساتوا (sattva) . ساتوا کیفیت تصاعدی است و به سوی نور و روشنایی متوجه است. طمس کیفیت تنازلی است و  روی به تیرگی و تاریکی دارد. همچنین رجس قوه کیفیتی است که هر چیزی را یا به جانب طمس و یا به جانب ساتوا به جنبش و حرکت در می آورد. به هرترتیب پرکریتی در هر چیزی حالت اعتدال و توازن میان این سه کیفیت است.

استاد فلسفه هنر دانشگاه تهران در ادامه سخنانش تصریح کرد: اما در تلقی بونانیان متقدم نزدیکترین مفهوم به طبیعت واژه فوسیس است. فوسیس همانا بر آمدن و سر زدن چیزها و طالع شدن هیئت ظاهر آنهاست. فوسیس از حیث لفظ با الفاظ یونانی به معنای ظهور و درخشش و نیز با phos به معنای نور هم ریشه و هم معنی است.

دکتر ریخته گران از حیث تطبیق، پرکریتی را در تحلیل نهایی همان تعین هر شی توصیف کرد که حاصل موازنه و اعتدال سه کیفیت ساتوا، طمس و برجس در آن چیز است و در ادامه اظهار داشت :  این تعین بنابر اصطلاحات عرفان اسلامی در فیض اقدس الهی پدید می آید و چون در عالم شهادت این تعین ازلی سر بر آورد و ظاهر شود فوسیس پدیدار می گردد.

وی سه کیفیتی را که از نظر هندوان مطرح است به یک نظم معنوی در طبیعت برشمرد  و گفت : نظم معنوی تناسب به هارمونی تکوینی که هندوان از آن تعبیر به رتا می کنند که یک قانون تکوینی است و هر چیزی که پدید می آید و فعل خاصی که انجام می دهد بر حذف آن قانون طبیعت است. یعنی اگر باد می وزد و باد می آید همه اینها بر حذف نظم تکوینی است. به یک معنا هنر هم هماهنگ با آن نظم تکوینی شده است. هنر همراه شدن با آن نظم تکوینی است. بنابراین طبیعت ما را به نظم تکوینی سوق می دهد.

استاد فلسفه هنر دانشگاه تهران در پایان اظهار داشـت : تمدن ایران زمین، تمدن چین، تمدن یونان و تمدن هند در دوران باستانی بسیار شباهتهای نزدیکی با یکدیگر داشتند تا افتراقاتشان. این تمدنها مطلب واحدی را ارائه می کردند و به یک معنا حقیقت واحدی بودند. ولیکن از وجهی هم اختلافهایی بینشان هست. بنای تمدن هندی و چینی بر ساحت شرقی وجود است. در حالی که تمدن اسلامی و ایرانی بر ساحت شرقی تکیه ندارد و به بیان دیگر تمدن اسلامی همانگونه که در قرآن آمده است نه شرقی است و نه غربی. این نه شرقی و نه غربی را نباید به معنای سیاسی گرفت. از تفاوتها که بگذریم همه تمدنهای آسیایی از وجهی تمدنهای دینی اند و در مقابل تمدن مدرن امروزی بشر قراتر می گیرند.