افراط نكردن در حالات خشم


به طور طبيعی هر انسانی بر اثر عوامل و زمينه هايی كه برايش پيش می آيد، گاهی خوشحال و گاهی نيز خشمگين و ناراحت می شود؛ اما اگر اين حالات فطری با معيار دين و هدايت قرآن و رهنمودهای اهل بيت عليهم السلام همراه باشد، هرگز در آن افراط و تفريط ديده نخواهد شد.
قرآن خشم های بی مورد را به دوران جاهليت نسبت داده و سكون و آرامش را در هنگام خشم ويژه رسول خدا(ص) و مؤمنين می داند و خاطرنشان می كند كه اين آرامش هم يك موهبت الهی است؛ همچنان كه خشم و تعصبات جاهلی را ره آورد افكار نادرست و عملكرد غلط كافران قلمداد می كند و می فرمايد:
«به خاطر بياوريد هنگامی را كه كافران در دل های خود خشم و نخوت جاهليت داشتند و در مقابل خداوند آرامش و سكينه خود را برفرستاده خويش ومؤمنان نازل فرمود.» (فتح.62)
خداوند در اين آيه به ما می آموزد كه فرهنگ جاهليت «حميت»، «تعصب»، «غضب» و خشم جاهلی است؛ ولی فرهنگ اسلام «سكينه»، «آرامش» و «تسلط برنفس» می باشد.

كلام امام باقر(ع) در اين زمينه رهنمود شايسته ای برای ماست. آن حضرت در مورد ويژگی شيعيان علی فرمود: «الذين أذا غضبوا لم يظلموا و اذا رضوالم يسرفوا؛(5) آنان چنان اند كه در هنگام خشم و غضب دست به ستم و گناه و حركات جاهلانه نمی آلايند و هرگاه راضی و خشنود شدند، افراط و زياده روی نمی كنند.»

آری، غرايز انسانی همانند موتور محرك است كه انسان را گاهی همانند طوفان و تندباد چنان به حركت درمی آورد كه اگر مراقبتی صورت نگيرد، خسارت های جبران ناپذيری در پی خواهد داشت؛ اما همين محرك ها اگر به وسيله ی ايمان و باورهای قلبی و ارتباط با انسان های كامل تعديل و كنترل شود، از عواقب ناشايست به دور خواهند ماند.

 

▫●▫ شيوه های كنترل خشم ▫●▫

برای فرونشاندن خشم و غضب راهكارهای مختلفی وجود دارد كه با انجام آن می توان از ضررهای بعدی عصبانيت جلوگيری كرد.
وقتی كه در حضور امام باقر(ع) سخن از غضب به ميان آمد، حضرت فرمود؛ «همانا كه مرد خشمگين می شود و تا خود را داخل آتش نكند و به گناهی دست نيالايد آرامش نمی يابد و خشمش فرو ننشيند.
پس برای اينكه در هنگام خشم به كارهای ناشايست اقدام نكنيد هرگاه شخصی خشمگين شد اگر ايستاده است فورا بنشيند تا پليدی و وسوسه شيطان از او دور شود و هرگاه به خويشاوندش غضب كند، به نزد او برود و بدنش را مس كند؛ چرا كه خويشاوند اگر مس شود، آرامش يابد.»

در توضيح اين حديث، ما براي كنترل خشم و عصبانيت راهكارهای ديگری كه دانشمندان اخلاق و روان مطرح كرده اند نيز پيشنهاد می كنيم:

1- در آن حالت شخص به سيره انبياء، اولياء و صلحاء- كه خود را پيرو آنان می داند- توجه كند و در مورد آيات و احاديثي كه غضب بی جا را مذمت كرده اند، فكر كرده و از عواقبش برحذر باشد.
2- در هنگام خشم استعاذه نمايد و با گفتن جمله «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم» به خداوند عالم پناه ببرد.
3- با آب سرد وضو بگيرد و يا غسل نمايد.
4- زمينه ها و بسترهای ديگر خشم را خود يا ديگران از ميان بردارند مانند گرسنگی، تشنگی، خستگی، بی خوابی و...
5- فوائد شيرين و لذت بخش كظم غيظ را- كه بارها تجربه كرده- در نظر آورد.
6- از افراد بدخلق و عصبانی فاصله بگيرد و رفاقت نكند.
7- اعتقاد به قضا و قدر خداوندی را در وجودش تقويت كند و بداند كه گاهی پديد آمدن برخی حوادث ناگوار كه با ميل باطنی او ناسازگار است، در اثر تقدير الهی است. امام باقر(ع) در اين زمينه فرمود:
در ميان خلق خدا سزاوارترين كس به تسليم در برابر قضای خدا كسی است كه خدای عزوجل را بشناسد و هر كه به قضا راضی باشد، قضا بر او وارد شود و خدا اجر او را بزرگ فرمايد و هر كه قضا را ناخوش دارد، قضا بر او وارد شود و خدا اجرش را تباه سازد.»
8- انسان وقتی كه بر فردی ضعيف تر از خودش خشم می گيرد، فراموش نكند كه قدرت خداوند خيلی بالاتر از قدرت اوست و ممكن است مورد قهر و غضب و انتقام خداوند قرار گيرد. قرآن می فرمايد: «آنها بايد عفو كنند و چشم بپوشند، آيا دوست نمی داريد خداوند شما را ببخشد؟ و خداوند آمرزنده و مهربان است.» (نور.22)
9- سفارش به اطرافيان در مورد يادآوری عواقب شوم عصبانيت و تذكر نكات مؤثر.
نوشته اند كه در ميان پادشاهان بنی اسرائيل عادتی مرسوم بود كه آنان را در حكومت كنترل می كرد؛ به اين صورت كه در نزد هر يك از آنان حكيمی دانا بود و صحيفه ای به همراه داشت كه هرگاه پادشاه عصبانی می شد، آن حكيم، صحيفه را در مقابل او گرفته، به دستش می داد. در آن صحيفه نوشته بود: «بر زيردستان رحم كن! از مرگ بترس! روز جزا را فراموش نكن!» وقتی شاه آن را می ديد، غضبش ساكن می شد.
چه زيباست افرادی كه قادر به كنترل خشم خود نيستند و هميشه بعد از عصبانيت پشيمان می شوند، چنين صحيفه ای تهيه كنند و به اطرافيان بسپارند كه در هنگام غضب آنان، علاوه بر ارائه آن صحيفه، آثار خوش خلقی و عاقب شوم بدخلقی و عصبانيت را به وی يادآور شوند تا در خانواده يا در اجتماع و يا در مراكز مهم به اين وسيله خشم خود را كنترل نمايند. حتی يك حديث، يك نكته و يا عبارتی در موضوع كظم غيظ با خط درشت، در محل زندگی نصب كنند كه ديگران او را به آن توجه دهند.
10-آخرين نكته اينكه بدانند انسان های عصبانی در ميان مردم و عقلای عالم منفورند و بردباران عزيز و محترم.