سفرنامه حج

روز يكشنبه دهم رمضان كشتي به بندر حديده رسيد استخاره كردم به حديده روم شايد كتابي براي خريد پيدا كنم استخاره بد آمد. فردي بنام ميرزا وزير علي را جهت خريد كتاب فرستادم. او كتاب «العبر» ذهبي را برايم خريد. شب دوازدهم ماه رمضان آنگاه كه كشتي بندر را ترك كرد ناگهان امواجي عظيم و پر تلاطم خروشيدن آغاز كرد و اضطرابي غريب بر مسافران; بويژه عرشه نشينان چيره شد. از خواب پريدم به دعا و ذكر و استغفار پرداختم تا دريا آرام گرفت باز به خواب رفتم صبح روز دوازدهم شنيدم كه مي گفتند: هنگام تلاطم دريا و اضطراب مردم يكي از مسافران بنام مولوي محمد علي مقداري از تربت پاك كربلاي حسيني را به دريا ريخت و دريا آرام گرفت! در شب چهاردهم نيز باد به شدت مي وزيد تكان هاي كشتي بسيار شديد بود تا جايي كه وحشت طوفان دريا مسافران را سراسيمه كرد به قرائت قرآن و ادعيه پرداختم تا شايد دريا به لطف خداوند آرام گيرد. تا نيمه هاي شب خوابم نبرد اواخر شب بود كه كشتي به محاذات كوه يلملم رسيد و بسياري از زائران اهل سنت محرم شدند. ورود به بندر جده جمعه پانزدهم ماه مبارك رمضان به بندر جده رسيديم. مكاني در نزديكي گمرك بندر جده براي هر نفر در روز يك قروش كرايه كرديم (ص183).
انجام عمره مفرده قبل از حج به قصد ورود به شهر مقدس مكه به احرام عمره مفرده محرم شدم. سزاوار است هر فرد مستطيع قبل از آن كه به اعمال مخصوص (عمره تمتمع و حج تمتع) بپردازد عمره مفرده اي بگزارد تا به نحوه طواف و سعي و ساير واجبات آشنا گردد و به هنگام انجام آنها با مشكل مواجه نشود و اعمال واجب حج را با بصيرت و درك كامل به پايان رساند در اين صورت است كه وحشت از سختي اعمال حج و ترس و حيرت از نقص و كاستي در وظيفه ديني را از خود دور مي سازد. كسي كه براي اولين با به اين ديار مي آيد به دليل عدم آشنايي با اعمال ممكن است به كار ناروايي دست يازد كه قابل جبران نباشد; ليكن با انجام عمره مفرده و تمرين در طواف و خبره شدن در اعمال و ديدن مشاعر شريفه مشكلي سراغ وي نخواهد آمد. در مسير مكه مكرمه به ناحيه حديبيبه رسيديم. هنگام مرور از ميقات حديبيه نيت احرام و تلبيه را بار ديگر تكرار كرديم; در حديبيه مسجدي ساخته اند بنام مسجد شميسي. در آنجا دو علامت نصب شده كه آغاز حدود حرم در اين ناحيه را مي نماياند (ص192). در راه اتراق نكرديم و تمامي شب را بدون استراحت طي مسير نموديم تا به مكه رسيديم. ورود به مكه مكرمه به تاريخ 22 ماه رمضان سال 1282 ه . ق. به مكه رسيديم ... اعمال عمره مفرده را در شب يكشنبه بيست و چهارم رمضان المبارك انجام داديم; برادرم طواف اول را پياده انجام داد ليكن بخاطر مريضي طواف آخر (طواف نساء) را بوسيله شبري19 بجا آورد. صاحب مكاني كه در مكه براي اقامت كرايه كرديم 22 ريال از ما گرفت. از اين زياده خواهي و گراني تعجب كرديم!20 شكايت از مطوفين جاي بسي تأسف و نگراني است كه مطوفين هيچگونه تلاش و كوششي در جهت آشنا نمودن حجاج به اعمال و مشاعر ندارند و نسبت به امور زائران كم التفات مي باشند لذا بايد از اعتماد نمودن به مطوفين خودداري شود; گر چه در آغاز اعمال زائر ناچار است در دام آنان گرفتار باشد! (ص194).
بعضي از دعاهاي ماه رمضان را كه در كتاب زادالمعاد ذكر شده در صبح روز 25 ماه رمضان قرائت كردم حال گريه و تضرع در وجودم پيدا شد كه انتظارش را نداشتم; دانستم اين توفيق از بركت زيارت كعبه مشرفه است. اميدوارم خداي بزرگ درب هاي سعادت و نيكي را به رويم بگشايد و تقرب خشوع خضوع و تضرع در پيشگاهش را بنماياند (ص194). صبح هنگام به حرم مشرف شدم طواف مستحبي انجام دادم و دعاهاي طواف را از حفظ خواندم (ص196). نزديك باب السلام گذرم به كتابفروشي افتاد شرح موطأ زرقاني و كتاب سراج المنير را كه شرحي است بر كتاب جامع الصغير در آنجا ديدم. اين كتاب ها بيشتر از انتشارات كشور مصر است. شايد اين دو كتاب را بخرم ان شاء الله. در روز 28 ماه رمضان از حرم خارج شده بودم كه كتابفروشي ديگري نظرم را به خود جلب كرد تفسير كبير فخر رازي را در شش جلد بزرگ در آنجا ديدم چاپ مصر بود از قيمتش پرسيدم گفت: پنجاه و دو ريال! كتاب تنبيه الغافلين از تأليفات فقيه ابوليث سمرقندي را نيز در آن كتابفروشي ديدم. كلمه اي از اين كتاب را كه تبعيد اباذر به ربذه توسط عثمان بن عفان را روايت كرده است اقتباس نمودم چون نسخه اي كه نزد من بود غلط داشت. بعد از ظهر همين روز سري به كتابخانه حرم زدم. كتاب عجالة الراكب را كه درباره طبقات علماي مذهب مالكي نگاشته شده خواستم. شرح حال تقي الدين صاحب كتاب طبقات الشافعية كه بشدت مشتاق يافتنش بودم و ترجمه سمهودي و ثعلبي و ابن عربي شارح سنن ترمذي و ... را اقتباس نمودم. ملاقات با دو زائر ايراني 29 رمضان المبارك روز جمعه است اين روز را اهل مكه روز عيد فطر گرفتند. بعضي از اهل سنت از ما مي پرسيدند: امروز روزه هستيد يا نه؟ و ما بر حسب مقتضاي حال به آنان پاسخ مي داديم! در اين روز دو زائر ايراني به ملاقات ما آمدند: 1 ملا حسين اصفهاني وي مردي است با اخلاق نيكو نور ايمان از سيمايش مي درخشيد. با ايشان پيرامون مسائلي چند گفتگو نمودم. پاسخ هاي نيك و جالبي كه دلالت بر فضل و خوش فهمي وي در امور دين و دنيا داشت از او دريافتم (ص197). 2 ملا محمد باقر شوشتري وي از طلاب ايراني است و در حوزه درس شيخ مرتضي انصاري طاب ثراه شركت مي كرده است. نامبرده سال گذشته (1281 ه . ق.) با پاي پياده به حج مشرف شده است ليكن به خاطرتنگدستي نتوانسته است به وطنش مراجعت كند (ص198). سوم شوال دوستم ميرزا محمد هادي كتابي در تاريخ اشراف مكه بنام «تنضيد العقود السنية بتهديد الدولة الحسنية» برايم آورد مطالبي از اين كتاب را انتخاب كردم كتاب خوبي است درباره شرح حال و تراجم بعضي از دانشمندان مثل صاحب كتاب نسخ المثال و ... نكاتي دارد.
زيارت قبرستان ابوطالب پنجمين روز از ماه شوال مصادف است با روز پنجشنبه به همراه بعضي از دوستان براي زيارت قبور بني هاشم21 كه در خارج از شهر مكه واقع است رفتيم. ابتدا به زيارت قبر حضرت خديجه كبري رضي الله عنها كه در وسط اتاقي قرار دارد و بر روي آن ضريحي است مشرف شديم. زنان گرداگرد ضريح حضرت خديجه ازدحام كرده بودند پس از زيارت و دعا و گريه با عجله از آنجا خارج شديم. سپس راهي زيارت قبر حضرت آمنه رضي الله عنها 22 كه بسان قبر حضرت خديجه داراي ضريح و بارگاه مي باشد شديم; اين حجره در مقابل حجره حضرت خديجه قرار دارد. پس از زيارت قبر آمنه به مسجدي رفتيم كه در آن قبر عبدمناف و عبدالمطلب و ابيطالب رضي الله عنهم قرار دارد قبور را زيارت كرده سوره فاتحة الكتاب قرائت نموديم. مسجد مذكور را مرحوم ميرزا فصيح از سرمايه مرحوم مغفور سيد ناصر علي هندي بنا نموده است. ميرزا فصيح كسي است كه اين سه قبر را تعمير و احيا كرد. پيش از آن كسي به اين قبور بها نمي داد. و اهل سنت آن سه تن را مسلمان نمي دانند!23 اسامي دوستان و خويشان يادداشت نمودم تا به هنگام زيارت و دعا فراموشم نشوند. امروز سه شنبه دهم ماه شوال است به حرم مشرف شدم; دو طواف يكي به نيابت از مرحوم پدرم و ديگري را به نيابت از مادرم انجام دادم. پشت مقام حضرت ابراهيم به دعا در حق دوستان و نزديكان پرداختم. نام هاي خويشان و وابستگان و دوستان را از پيش يادداشت كرده ام تا به هنگام دعا فراموششان نكنم (ص205) در همين روز كتاب «العرائس» ثعلبي را كه در قصص انبيا نگاشته و چاپ مصر است به دو ريال و «العقد الثمين في فضائل بلد الله الأمين» را هشت قروش خريدم.