سفرنامه حج

عبدالكريم پسر خواجه عاقبت محمود، پسر خواجه محمد بلاقى، پسر خواجه محمدرضا كشميرى همزمان با لشكركشى نادرشاه افشار به هندوستان، در شاه جهان آباد (دهلى) ساكن بود و از روزگارى دراز آرزوى حج بيت الله و زيارت مقابر اكابر دين در دل داشت. ميرزا على اكبر خراسانى داروغه دفترخانه كه در واقع كارهاى وزارت نيز بر عهده او بود، عبدالكريم را به حضور نادرشاه رسانيد و شاه وعده داد كه او را به حج بفرستد و به قول خودش «به وعده رخصت حج و زيارت در مسلك متصديان حضور متسلك گردانيد».
خواجه عبدالكريم در بازگشت از دهلى تا قزوين در ركاب نادرشاه بود و در قزوين از حضور نادرشاه براى اداى سفر حج مرخص شد كه اين برگها چكيده اى از گزارش سفر حج اوست.
در بازگشت از سفر حج، دوستانش ـ در هند ـ از او خواستند تا «اندكى از سوانح و سرگذشت اين سياحت سراسر عبادت را» بنگارد و عبدالكريم كتابى در چهار «باب» و يك «مقدمه» نگاشت و آن را «بيان واقع» ناميد.
دو باب اوّل كتاب، در احوال روزگار نادرشاه، باب چهارم در احوال محمّد شاه مغول و خاتمه در لطايف و غرايب است.
باب سوم (ص 125 ـ 158) گزارش رخدادهايى است كه نويسنده در اطراف عراق عرب، شامات و حجاز مشاهده كرده و در واقع سفرنامه حج او است.
نگارش حاضر تحرير مجدد و خلاصه اى است از باب سوم «بيان واقع» و نكته هايى از ديگر ابواب كتاب ـ كه به همين موضوع مربوط است ـ و اين تحرير مجدّد تنها براى تقديم بيانى ساده و آسانتر صورت گرفته و هرگاه به عبارات و جملات روان، ساده و جالبى از متن كتاب خواجه عبدالكريم كشميرى برخورده ايم، براى استفاده بيشتر اصل آن را در داخل گيومه آورده ايم. گفتنى است كه طبق برخى از مطالب كتاب، ظاهراً تحرير بخشى از اصل اين كتاب، از شخصى به نام محمد بخشِ آشوب است (مثلا ص 194).
در آغاز اين گزارش تيّمناً «صفت مشهد مقدس» را از باب دوم (ص 97 تا 101) برگزيده ايم و سپس سفرنامه حج و زيارات را كه از ص 111 تا 158 به صورت مسلسل آمده است آورده ايم.