بانک مقالات معارف قرآن

ديديم و دانستيم كه طراح حكيم جهان هستى امورى را نسبت به جهان و انسان برخود واجب و لازم شمرده و متقابلاً ما را هم به وظايف و تكاليفى ملزم كرده است. از جمله اينكه با وعده‏هايى كه داده، ما را به انتظار نشانده و آخرالزمان را به زيبايى ترسيم كرده است. او به وعده‏هايى كه داده، خود را متعهد و ملزم شمرده، تا ما چگونه باشيم؟!

بشريّت به كجا مى‏رود؟ آيا بشر سرانجامى مبهم و تاريك دارد و آيا كاروان پوياى بشريّت -همچون رود كورى كه مسيرى را طى مى‏كند و صحراها و بيابان‏ها و دره‏هايى را پشت سر مى‏گذارد و عاقبت به دشتى شوره‏زار مى‏رسد و در دل خاك، محو و گم مى‏شود- پايانى جز ناكامى و شكست ايده‏ها و آرزوها و يأس از همه مبارزه‏ها و ايسم‏هاى فلسفى و سياسى و اجتماعى نخواهد داشت؟
اگر دنياى بشريت از ظلم‏ها و تبعيض‏ها و جنايات و حق‏كشى‏ها در رنج و عذاب است و قدّاره‏بندهاى زورمند و قلدرمآب با عناوين فريبنده‏اى همچون تأمين دموكراسى و جهانى‏سازى به مال و جان و ناموس ملت‏هاى ضعيف رحم نمى‏كنند و سازمان‏هاى جهانى تماشاگر صحنه‏اند و احياناً قطع‏نامه‏اى هم به نفع زورگوها صادر مى‏كنند، انسان‏هاى مبارز و مجاهد نيز در برابر آنها به صف ايستاده‏اند و بدون اينكه دل به وعده‏ها و نويدهاى پوچ و دروغين ببندند، با فريادهاى كوبنده و مبارزات انتحارى، خواب راحت را از چشم آنها گرفته و آنها را در وحشت و اضطراب دائم فروبرده‏اند.
سرانجام، پيروزى از آنِ كدام است؟ نظام هستى و آنكه مدير و مدبّر اين نظام است، كداميك را ترجيح مى‏دهد؟ راستى آيا در برابر اين تضادّ خونين و اين تنازع مستمر و در جريان ستيز حق و باطل، بى‏تفاوت و فقط تماشاگر است و احياناً از اين جنگ نابرابر و به خاك و خون كشيده‏شدن زنان بى‏گناه و كودكان معصوم و بيماران دردمند، لذت مى‏برد؛ يا اينكه خطاى فاحش و ظلمى آشكار است؟ اگر فكر كنيم كه او و نظام متقن و مستحكمش، همين وضع را مى‏پسندد و ظالم‏پرورى و مظلوم‏ستيزى و ضعيف‏كشى، خاصيت ذاتى جهان او و غيرقابل تغيير است.
او انسان را بر فطرت حق‏طلبى و كمال‏جويى آفريده و كلّ نظام جهان هستى نيز در همين مسير قرار دارد و به همين جهت است كه راه را براى رسيدن به حق و كمال، هموار كرده و موانع را شكست‏پذير و عوامل فساد و انحطاط و بدبختى را نامقاوم قرار داده و اين موجود انسانى مى‏تواند با عبور از موانع و پشت سر گذاشتن اسباب ركود و مزاحمت به آرمان‏هاى بلند و ايده‏هاى والا و اهداف دور و دراز خود نايل آيد.
در اين نظام، موجودى سرسخت‏تر از شيطان، وجود ندارد؛ ولى كيست كه نداند كه همان هم در برابر اراده پولادين انسان به زانو درمى‏آيد و در ميان همين انسان‏ها كسانى پيدا شده و مى‏شوند كه شيطان را در برابر خود به زانو درمى‏آورند. همان كه مى‏گفت: «أسْلَمَ شيطانى بِيَدي(1)» به انسان‏ها مژده داد كه اگر سرسختى كنند، در برابر شيطان به پيروزى مى‏رسند.
نفس امّاره، عامل طغيان‏ها و حق‏ستيزى‏ها و غلبه خوى حيوانيّت و ددمنشى بر انسان‏هاست و آنهايى كه با دشمن نفس، همخانه و همسايه‏اند و در اين پيكار داخلى، ضعيف و زبون مانده‏اند، هرگز نتوانسته‏اند در برابر جنايتكاران متعدى و متجاوز، سينه سپر كنند و آنها را به زانو درآورند؛ ولى همين دشمن درونى هم شكست‏پذير است و اگر اراده‏اى قوى و عقلى بيدار و وجدانى مقاوم و انگيزه‏اى الهى در برابر خود ببيند، تسليم مى‏شود، بلكه همچون شياطين كه در ملك سليمان خدمت مى‏كردند و نيروى خود را در راه آبادانى قلمرو حكومت آن حضرت، به كار مى‏انداختند، خدمتكار بى‏مزد و منّت عقل و وجدان مى‏شود و در برابر اين سليمان باطن، سر تسليم فرو مى‏آورد و اگرنه، به فرمان سليمان باطن به غل و زنجير كشيده مى‏شود. همان‏گونه كه سليمان ظاهر، همه‏چيز در در فرمانش بود و خداوند درباره‏اش فرمود:
«فَسَخَّرْنا لهُ الرّيحَ تجْرى‏ بِأمْرِهِ رُخاءً حيثُ أصابَ
و الشَّياطينَ كلَّ بنّاءٍ و غوّاصٍ
و آخرين مقرّنين فى الأصْفاد(2)».
«ما باد را براى او مسخر كرديم كه به فرمانش به هرسو كه مى‏خواست با آهنگى ملايم حركت مى‏كرد و شيطان‏هاى بنّا و غوّاص را خدمتگزار او ساختيم و شيطان‏هاى سركش و نافرمان ديگرى كه اهل اطاعت و خدمت و آبادگرى نبودند و همچنان به دنبال فساد و شيطنت بودند، به غل و زنجير كشيديم».
خداوند، چه استعداد شگفت‏انگيزى به انسان داده و چگونه تمام زمينه‏ها و امكانات را برايش فراهم كرده است كه مى‏تواند -اگر بخواهد بر ديوهاى ظاهر و باطن غلبه كند و آنها را به خدمت در مسير آرمان‏هاى بلند خود وا دارد و اگر از خدمت سر باز زنند و طغيان كنند، آنها را به غل و زنجير كشد و شعله شرور و طغيانشان را فرونشاند.
مگر در دولت حق و در سلطنت كريمه و حكومت عادله، نيروهاى شرّ و فساد و شياطين جنّ و انس و ديوهاى ظاهر و باطن، تار و مار و نابود و هلاك مى‏شوند؟ مگر نمى‏شود با برنامه‏ريزى صحيح و دقيق، همين‏ها را هم به خدمت گماشت و در صورت سركشى و طغيان آنها را به زنجير كشيد.
يوسف صدّيق كه با درايت و سياست الهى خود، مصر را از خطر خشكسالى و قحطى و فساد ناشى از فقر و گرسنگى نجات داد، از همان نيروهايى استفاده كرد كه قبلاً در خدمت فرعون‏ها و عمّال استبداد و ظلم و خيانت و جنايت بودند.
انقلاب اسلامى و رهبرى توانايش در جنگها و آبادانى‏ها و سازندگى‏ها به همّت مردان و زنان مؤمن از همانهايى استفاده كرد كه در گذشته در خدمت استبداد نظام شوم شاهنشاهى و مجرى فرامين خدايگان و ارتشداران و به قول بعضى‏ها «پدر تاجدار» بودند. نگارنده خود در يكى از بازداشت‏ها -كه در ماه مبارك رمضان بود- از مأمورى كه كارش مراقبت از من بود، شنيدم كه مى‏گفت: «از سنّ چهارده سالگى تاكنون نماز و روزه‏ام ترك نشده، ولى اكنون فهميده‏ام كه در خدمت ظلم قرار گرفته‏ام». او اين جمله را با سوز و گداز بر زبان آورد.
فرق دولت صالح و فاسد اين است كه اولى مردم را به سوى تقوا و راه و رسم صحيح سوق مى‏دهد و دومى زمينه‏ساز ظهور و نمود شقاوت و انحطاط و شهوت و فساد است. اميرالمؤمنين‏عليه السلام فرمود:
«أمّا الإمْرةُ البرّةُ فيعمل فيها التّقىّ و أمّا الإمْرةُ الفاجرةُ فيتمتّعُ فيها الشّقىّ...(3)».
«در حكومت پادشاه عادل، پرهيزكار به كار خود مشغول است و در حكومت پادشاه فاجر، افراد بدبخت و نگون‏بخت به بهره‏ورى‏ها و زد و بندهاى خود مى‏پردازند».
مقصود، اين است كه در حكومت امراى عادل، تنها، زمينه پرهيزكارى فراهم است. پرهيزكاران، ظهور و نمود مى‏يابند و بى‏تقواها مجالى براى خودنمايى و زد و بندها و تمتّعات و شهوات خود ندارند و ناگزيرند كه نيروها و امكانات خود را در همان مسيرى قرار دهند كه اهل تقوا آن را مى‏خواهند و اگر بخواهند به كارى غير از آن روى آورند، بايد به غل و زنجير كشيده شوند، تا از توطئه و طغيان و فساد و كارهاى خلاف باز بمانند. اما در حكومت امراى جور، اهل تقوا، منزوى مى‏شوند و تنها به عبادات فردى و كارهايى كه برخوردى با جور جائران و ايده‏هاى شوم تبهكاران ندارد، اكتفا مى‏كنند و البته همواره آماده‏اند كه به وظيفه الهى و انسانى و وجدانى خود عمل كنند و به حكم وظيفه، شكنجه و زندان و مرگ سرخ را به جان خريدار مى‏شوند.

ولى اينها بايد بدانند كه در اين نظام، يله و رها نيستند. خداوند راه راست را هموار مى‏كند و نصرت مؤمنان را برعهده دارد و بشريّت را به سمتى سوق مى‏دهد كه سرانجامى جز پيروزى حق و شكست باطل ندارد. او وعده داده است كه حق بر باطل پيروز مى‏شود و خود تأكيد كرده است كه: «إنّ وَعْدَ اللّهِ حقٌّ(4)»: «وعده خدا حق است». وعده‏اى است كه وعده‏دهنده بر وفاى به آن، قاطع است و بر تحقق بخشيدن به آنچه وعده داده است، قدرت تام دارد و هيچ چيزى نمى‏تواند مانع تحقق آن گردد.
البته بايد توجه داشت كه در اين نظام، نه تنها علّت مؤثّر -كه همان خداى حكيم على الإطلاق است نقش دارد، بلكه علت‏هاى مُعِدّ نيز كه خارج از حيطه قدرت و حكمت و عنايت او نيستند، نيز نقش دارند. خدا روياننده دانه است؛ ولى كشاورز بايد دانه را در زمين بكارد و به آن آب دهد، تا خداوند سبزش كند. خداوند، علّت مؤثر و كشاورز، علّت معدّ است(5). خداوند، خالق جنين در رحم مادران است، ولى پدر و مادر بايد هم‏بستر شوند و نطفه مرد با نطفه زن در رحم؛ تلاقى كنند و به اذن خداوند با هم تركيب شوند، تا خداوند، جنين را خلق كند. علّت مؤثر، خداوند و علّت معدّ، پدر و مادر است(6).
از اين نمونه مثال‏ها بسيار داريم. خداوند طبق وعده خود - كه خود را ملزم به وفا كرده است- عمل مى‏كند؛ ولى ما انسان‏ها در نقش علت‏هاى معدّ بايد زمينه‏ساز پيروزى حق بر باطل شويم. او به مؤمنينى كه عمل صالح مى‏كنند، چهار وعده داده است:
1. لَيستخلِفَنَّهم فى الأرض.
حتما و محقّقاً آنها را روى زمين خليفه و حاكم مى‏كند.
2. لَيُمَكِّنَنَّ لهم دينَهُمُ الّذى ارْتَضى‏ لهم.
حتماً و محققاً دينى را كه براى آنان پسنديده، اقتدار و عظمت مى‏بخشد.
3. و لَيُبَدِّلَنَّهُم من بعدِ خوفهم أمناً.
حتماً و محققاً ترس و بيم آنها را به ايمنى و آرامش مبدّل مى‏سازد.
4. يَعْبُدونَنِى لا يُشْرِكُونَ بى‏ شَيئاً(7).
با فراهم شدن زمينه‏هاى حاكميّت صالحان و اقتدار و عظمت مكتب مورد قبول خداوند و از بين رفتن زمينه‏هاى ترس و اضطراب و ناامنى، آنها بدون دغدغه خاطر، به پرستش خداى يگانه مى‏پردازند و زمينه هرگونه شرك و انحراف و توجه به غير خدا - كه منشأ تمام بدبختى‏هاى دنيوى و اخروى بشر است - از بين مى‏رود.
دين اسلام كه مكمّل و متمّم همه اديان الهى و آسمانى است، براى اين نيامده است كه در شبه جزيره عربستان، محدود و محصور و محبوس بماند و پيامبر خاتم‏صلى الله عليه وآله براى اين مبعوث نشده است كه تنها پيامبر عرب يا بخشى از عرب باشد؛ بلكه با پشتوانه قوى و محكم «لِيُظْهِرَهُ على الدّينِ كُلِّهِ(8)» آمده است كه دنيا را تحت نفوذ تعليمات و رهنمودها و اعتقادات و احكام خويش قرار دهد و اين، وعده حتمى الهى است كه حق است و محقّق خواهد شد.
كراهت و مانع‏تراشى پيروان مسلك شرك، هيچ تأثيرى نخواهد داشت و بشريّت، راه خود را به اذن و هدايت خداوندى به سوى آن مقصود والا طى مى‏كند(9).
امام صادق‏عليه السلام درباره آيه مزبور فرمود:
«و اللّه ما نزلَ تأويلها و لا ينزل تأويلها حتّى يخرجَ القائم(10)».
«به خدا سوگند، تأويل آن نازل نشده و نمى‏شود، تا اينكه حضرت قائم، از پشت پرده غيبت خارج شود».
و در ادامه توضيح داد كه با خروج و قيام آن حضرت، كافرى و مشركى كه توحيد و امامت را منكرند، باقى نمى‏ماند، مگر اينكه از قيام او ناراحت و پريشانند و گرفتار انزوا و بدبختى مى‏شوند و به هرجا پناه برند، گرفتار مى‏شوند.
«حتّى لو كان الكافر فى بطن صخرةٍ قالت: يا مؤمنُ فى بطنى كافرٌ فاكْسِرْنى و أقتله(11)».
«حتى اگر كافرى در دل صخره‏اى پنهان باشد، به مؤمن مى‏گويد: در دل من كافرى است. مرا بشكن و او را بكش».
اين حديث شريف، نشانگر اين است كه مدير و مدبّر نظام خلقت، مسير آفرينش خود را به گونه‏اى ترسيم كرده است كه نه تنها انسان‏هاى صالح، در راه تحقق آرمان‏هاى فطرى و الهى بشر مجاهدت مى‏كنند، بلكه طبيعت اين جهان نيز بسترى هموار براى تلاش مردان و زنان مجاهد است و آنچه خدا وعده داده، بايد تحقق يابد. آنچه بايد بشود از پشتوانه اراده نيرومند الهى -كه تخلف‏ناپذير است- برخوردار است. طبق اراده خلل‏ناپذير او بايد مستضعفان عالم -كه خواهان عدل و انصافند- حاكم شوند و بايد مستكبران عالم -كه ايده‏اى جز ظلم و كفر و شرك و جنايت ندارند- از پاى درآيند. آرى:
«و نريد أنْ نَمُنَّ علَى الّذينَ اسْتُضْعِفوا فِى الارضِ و نجعَلَهُم ائمَّةً و نجعلهم الوارثين(12)».
«ما اراده داريم كه بر آنهايى كه در روى كره زمين دچار استضعاف شده‏اند، منّت گذاريم و آنها را بر مسند امامت و وراثت زمين و حاكميّت قرار دهيم».
حقيقت اين است كه مستضعف واقعى، همانهايند كه هاديان بشر و حاكمان واقعى مى‏باشند؛ چراكه در نظام اسلامى بايد حاكم، معصوم و معصوم، حاكم باشد(13). بنابراين، مسند وراثت و امامت و حاكميّت براى آنها آماده مى‏شود؛ چراكه از اوّل هم مال آنها بوده و غاصبان و جائران از دست آنها خارج كرده‏اند. با خانه‏نشينى و گوشه‏گيرى آنها ياران واقعى و پيروان حقيقى نيز همچون خود آنها در زندان‏ها جان داده و در قتلگاهها به خون خويش آغشته شده‏اند. به همين جهت پيامبر خداصلى الله عليه وآله نگاهى به حسنين‏عليهما السلام افكند و فرمود:
«أنتم المستضعفون بعدى‏(14)».
«شما بعد از من گرفتار استضعاف مستكبران مى‏شويد».
و امام صادق‏عليه السلام پس از نقل سخن فوق، از پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله و قرائت آيه مزبور، فرمود:
«هذهِ الآيةُ جاريةٌ فينا الى يوم القيامة(15)».
«اين آيه تا قيامت درباره ما جارى است».