تايپك شيعه شناسي

بررسي تاريخ تطوّر و اصول عقايد شيعيان بهره داوودي

قسمت دوم

اعتقادات اساسی

اعتقادات اساسی این فرقه، آمیخته‌ای از مفاهیم (تاحدودی كفرآمیز) دینی و بدعت‌های خاص بهره‌های داوودی است. آنها معتقدند:
1. تنها یك خدا وجود دارد.
2. قرآن، كتاب دینی شیعیان بهره است و كلیه‌ی این فرقه‌ها باید در فراگیری مفاهیم آن بكوشند؛ هرچند تنها داعیان و معدودی از بزرگان مذهبی به باطن قرآن وقوف دارند. حضرت‌ محمد صلَّی الله علیه و آله پیامبر خدا و حضرت‌ علی علیه السّلام وصی و شریك اوست و همواره جانشین پیامبراكرم صلَّی الله علیه و آله به شمار می‌رود(هولیستر، 1373، ص319).
3. امامان، مكمل پیامبران هستند؛ با این تفاوت كه پیامبران مبلغان شرایع ظاهری و امامان مبلغان شرایع باطنی اسلام می‌باشند.
4. نسل شیعیان فعلی از حضرت‌علی علیه السّلام نشأت می‌گیرد كه بعد از پیامبرصلَّی الله علیه و آله دارای بالاترین درجه ی تقدیس و احترام است (A Glance at Bohra Jimaat, 1995, P.13).
5. پس از حضرت‌ علی علیه السّلام كه مقامی بالاتر از امام دارد و «اساس» خوانده می‌شود (بنیاد دائرةالمعارف تشیع، 1378، ص528) سایر امامان بهره داوودی عبارتند از: امام‌ حسن علیه السّلام، امام‌حسین علیه السّلام، امام ‌زین‌العابدین علیه السّلام، امام ‌محمد باقر علیه السّلام، امام‌ جعفر صادق علیه السّلام، اسماعیل، محمدبن‌اسماعیل، عبدالله، احمد، حسین(مستور)، مهدی عبیدالله، القائم بامرالله، المنصور بالله، المعزالدین الله، العزیز بالله، الحاكم بامر الله، الظاهر الاعزاز دین‌ الله، المستنصر بالله، المستعلی بالله، الآمر باحكام ‌الله و ابوالقاسم‌ الطیب (نوبختی، 1365، ص261).
بهره‌ها سلسله‌ی خلفای فاطمی را تا الآمر باحكام‌ الله به عنوان امام قبول دارند، ولی چهار خلیفه‌ی بعد از او، الحافظ لدین ‌الله، الضافر بامرالله، الفائز بالله و العاضدلدین‌الله را امام نمی‌دانند (یحیی‌الامین، 1378، ص87). امام بیست‌ و یكم آنها طیب، بنا به عقیده ی بهره‌ها از نظر غائب شده است.[1]
6. مقام اسماعیل از سایر امامان بالاتر است؛ چون هر امام هفتمی مقام والاتری نسبت به شش امام قبلی دارد.
7. از تمام انبیاء گناه صادر شده است؛ چون آنان مراتبی كه مستحق آن نبوده‌اند از خداوند متعال درخواست كرده‌اند، ولی حضرت‌علی علیه السّلام و امامان نسل او هیچ‌گاه گناه نكرده‌اند؛ چون هیچ‌ وقت از خداوند آنچه را كه لایق آن نبوده‌اند، نخواسته‌اند.
8. ابلیس مرده است، ولی هركس با امام زمان خود مخالفت كند، ابلیس است.
9. اگر امامی مرتكب فواحش یا محرمات شود، باز در مقام امامت باقی خواهد ماند.
10. آغاز ظهور ائمه از شهر مدینه بوده است و طی سال‌های1000 تا 1200میلادی این مكتب در قاهره (مبدأ مذهب و فرهنگ فاطمیه) ادامه یافته است.
11. به تمامی امامان از 21 به بعد، دستور داده شده است به طور مخفی و دور از اجتماع زندگی كنند.
12. از امام بیست ‌و یكم به بعد، نمایندگان ائمه كه داعی مطلق نامیده می‌شوند، به عنوان راهبر و راهنما از طرف ائمه برای امت اسلام منصوب شده‌اند ،Bohra Believes, 1994) P.24).

اصول بنیادی

علاوه بر اعتقادات، بهره‌ها دارای چند اصل مسلم و بدیهی هستند كه تمام پیروان باید این اصول را بپذیرند. آنچه از متن این اصول بر می‌آید، لزوم اطاعت بی‌‌چون و چرای آنان از امام حاضر و نماینده‌ی او، داعی پنجاه و دوم است؛ به گونه‌ای كه طبق این قوانین، كسی كه از دستورات وی سرپیچی كند، به سختی مجازات و از جامعه‌ی خود طرد می‌شود.

اصل1

هویت یك مؤمن و حفظ این اعتبار، به درجات عقیده‌ی وی بستگی دارد. فرهنگ و آداب و رسوم امامان مقدس، نمایانگر و مشخص‌كننده‌ی عقیده مؤمنان است؛ لذا برای شناخت این ارزش عالی مستور در درون مؤمنان و به كارگیری آن در راه
رستگاری و سعادت باید با پندگیری از اعمال و رفتار امامان گذشته، به درجه‌ی خلوص عقیده و ایمان افزود.

اصل2

ایمان مؤمن و عقیده‌ی وی سازنده‌ی دین و دنیای اوست. از ابتدای ظهور اسلام تا كنون، آل‌ محمد و داعیان پس از وی زندگی مملو از حُسن و زیبایی را به نحو احسن و بر طبق مقررات مذهب انجام داده‌اند. در پرتو این امر، مؤمنان باید زندگی اجتماعی و شخصی خود را بر پایه‌ی راه و روش پیامبر و امامان قرار داده، در كلیه‌ی مسائل به سوی الله،پیامبر‌ اكرم صلَّی الله علیه و آله و امامان پس از وی روند از آنها استمداد جویند (عرب احمدی، 1379، ص258).

اصل3

فراگیری علوم و دانش‌های گوناگون بر هر زن و مرد مؤمن واجب و ضروری است؛ البته این امر باید طبق رویه و خط و مشی مشخص و خاصی بوده، مطابق با عزت و احترام به مؤمنان باشد. فراگیری علوم مذهبی و غیر مذهبی عمدتاً در راه تفاهم فلسفه‌ی اسلام و هدایت و ارشاد جامعه به سوی طریق حق به كار می‌رود.

اصل4

پروردگار عالم، انسان‌ها را با هدفی عالی خلق كرده و امكانات گوناگونی در اختیار آنها قرار داده است؛ لذا جماعت بهره باید همواره شكر گزار خداوند باشند و در راه تشكر از معبود خود گام بردارند.

اصل5

تمرینات جسمی در راه افزایش توانایی‌های فیزیكی و بدنی و توسعه‌ی قوای عقلی و مذهبی جوانان لازم و ضروری است، از این‌ رو اجرای برنامه‌های مناسب ورزشی در كنار دعوت و برنامه‌های مذهبی، مهم و سازنده می‌باشد (A Humble Tribeto Religious Heritage, 1994. P.26).

قوانین

جدای از اصول بنیادی، این فرقه دارای قوانینی است كه از جمله‌ی مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره كرد:
1. معتقد به برائت و ولایت هستند؛ عقیده خود بر پایه‌ی این دو امر قرار دارد؛ لذا پس از اینكه مؤمنان به صورت فردی و جمعی مفاهیم عالی این امر را دریافت نمودند، باید سر به فرمان این عقیده- شامل قوانین، معانی و احیاناً تمرینات و محرمات آن- نهند (A Glance at Bohra Jimaat, 1995, P.26).
2. قرآن‌كریم معیار و الگوی هر مؤمن در تمام زندگی‌اش است؛ لذا تمامی مؤمنان باید ضمن قرائت روزانه آن، سعی كنند مفاهیم معنوی آن را درك نموده، این مفاهیم را به حافظه بسپارند. مؤمنان باید قرآن را سرمشق زندگی خود قرار دهند؛ همچنین كسانی‌ كه به طریقه ی قرآن عمل كرده، كل قرآن را حفظ می‌كنند، مستحق دریافت جوایز و پاداش‌هایی می‌باشند.[2]
3. بر كلیه‌ی افرادی كه افتخار خدمت به جامعه ی بهره را داشته‌اند و در زمره‌ی
كاركنان آن به شمار می‌روند، واجب و حتمی است كه از دین اسلام اطلاعات كافی داشته باشند و موجبات رضایت افراد را فراهم آورند.
4. برای انتقال مفاهیم عالی و دعوت، رهبران جامعه‌ی بهره باید زبان و نوشتار دعوت را به خوبی فرا بگیرند و در راه هدایت جامعه ی خود به كار برند.
5. لباس شایسته، ظاهر مناسب و در مجموع، زیبایی از مشخصات اصلی دین اسلام به شمار می‌رود. مؤمن باید ضمن اهمیت به این امور، زیبایی و نظافت را در زندگی روزمره خود رعایت كند (عرب احمدی، 1379، ص259).
6. تقلید كوركورانه از اعمال و رفتار سایر افراد جماعت و عدم تفكر در تعالیم مذهبی امری ناپسند به شمار می‌رود؛ لذا مؤمنان باید با ایمان كامل و فكر باز به این مذهب بگروند. جماعت نیز موظف است با احداث مدارس، مساجد، مكان‌های عبادت، مؤسسات آموزشی و جماعت ‌خانه‌ها، آنان را در راه رسیدن به این ایمانِ ‌قلبی یاری دهد.
7. زبان عربی، زبان اسلام و زبان همه ی مذاهبِ نشأت گرفته از اسلام است. برای درك كامل اسلام و مفاهیم عالی آن باید تدبیری اندیشه شود كه همه‌ی پیروان بهره به عربی مسلط شوند و یا حداقل بتوانند از آن استفاده كنند.
8. زنان بهره باید فاطمه‌ی‌ زهرا علیها السَّلام را همواره سرمشق و الگوی خود قرار دهند و در حفظ شرف و حرمت خود كوشا باشند؛ آنان همچنین باید به فرزندان خود راه و رسم زندگی این‌ چنین را بیاموزند.
9. فرهنگ اسلام یكی از غنی‌ترین فرهنگ‌های جهانی است كه با بهره‌گیری از تعالیم اسلامی به اوج شكوفایی خود رسیده است. كسانی‌ كه با وارونه جلوه دادن این فرهنگ سعی در تقلید از سایر فرهنگ‌های منحط غربی دارند، دشمنان اسلام به شمار رفته، باید از جوامع اسلامی طرد شوند. (A Glance at Bohra Jimaat, 1995, P.29)
10. ازدواج برای زنان جماعت بهره امری شایسته است كه در سن مناسب و جهت برآورده نمودن نیازهای جنسی و معنوی هر فرد، واجب و ضروری است. زنی كه از این فرمان سرپیچی كند، مؤمنه خوانده نمی‌شود.
11. تجارت و فعالیت‌های اقتصادی اموری هستند كه از قرن‌ها پیش برای مؤمنان پسندیده به شمار رفته‌اند، ولی كسانی‌ كه در این زمینه‌ها فعالیت می‌كنند، باید مراقب باشند از راه راست غافل نشده، علاوه بر آن سعی كنند با توسعه‌ی صنعت و تجارت، جامعه و كشور خود را به خودكفایی و استقلال برسانند.
12. باتوجه به اینكه كودكان جامعه، آینده‌سازان این فرقه می‌باشند، لذا تعلیمات مذهبی باید به طور كامل به آنان آموخته شود و از جمله باید مقدمات لازم برای اعزام آنان به جامعة السیفیه برای فراگیری زبان عربی، تعلیمات اسلامی و ذخایر آل‌محمد صلَّی الله علیه و آله فراهم آید.
13. در هر شهری جماعت بهره باید فعالیت‌هایی در راه كمك به عموم مردم شهر خود انجام دهد.
14. جوامع بهره باید با سیاست‌های دولت‌ها در جهت ریشه‌كن نمودن بیكاری، فقر و بی‌سوادی هماهنگ باشند (عرب‌احمدی، 1379، ص261).
جدای از این موارد، بهره‌ها نسبت به اجرای فرائض دینی خویش همچون نماز، زكات، (زكاة، صلاة، حق‌النفس، حق نكاح، سلامی سیدنا، دعوت، نذر مقام) روزه، حج و زیارت، جهاد، قیامت و... نیز تأكید خاصی دارند و این فرائض را به نحو احسن اجرا می‌نمایند(هولیستر، 1373، ص320).

مراسم میثاق در جامعه‌ی بهره‌ها

در سلسله مراتب بهره‌ها پس از شیوخ و ملاها، مردم غیر روحانی قرار دارند. هر یك از افراد بهره در جامعه‌ی خود، دارای جایگاه مهمی هستند؛ چرا كه هر فرد بهره طی آیین رسمی خاص عضو جامعه‌ی بهره‌های داوودی می‌گردد. این آئین خاص كه در واقع مراسم پیمان اطاعت و پیروی است، «میثاق» نامیده می‌شود. میثاق با امام‌الطیب و از طریق داعی یا نماینده‌ی داعی در جماعت‌ها صورت می‌گیرد و فرد، ضمن پذیرفته شدن در جامعه‌ی بهره‌ها متعهد می‌گردد از اخلاق و آیین جماعت بهره‌ها و همچنین از داعی مطلق در تمامی امور پیروی نماید (Salvadori, 1998, P.267).
مراسم میثاق توسط نوجوانان بهره (اعم از پسر و دختر) كه به سن بلوغ رسیده‌اند، انجام می‌گیرد. افرادی كه تازه به مذهب بهره گرویده‌اند نیز باید مراسم میثاق را به جای آورند. در مراسم میثاق متن قسم در برابر حضار با صدای بلند قرائت می‌شود و حدود بیست دقیقه طول می‌كشد و پس از اتمام آن، فرد در زمره‌ی مؤمنین جای می‌گیرد. وی پس از نائل آمدن به مذهب بهره داوودی از تمام مزایایی كه برای اعضای جامعه بهره وجود دارد، برخوردار می‌گردد. در مقابل باید به تمام تعهدات خود در قبال جامعه‌ی بهره پایبند باشد(Ibid).
تمام شیعیان بهره، همه ‌ساله در روز عید غدیر خم در مسجد بهره‌های شهر خود حضور می‌یابند و میثاق خویش را با امام و داعی بهره‌ها تجدید می‌كنند. این میثاق در برابر خداوند و امام غایب صورت می‌گیرد و مؤمنان بهره در غیاب او اطاعت كامل خویش را از داعی مطلق اعلام می‌دارند. قوانین موجود در این میثاق كه به میثاق ‌نامه معروف است، در دوره‌ی رهبری داعی فعلی بهره‌ها
سید برهان‌ الدین به صورت نوینی تنظیم شده است.[3] داعی مطلق بر اجرای این قوانین تأكید دارد و عاملان و صاحبان دعوت در كشورهای مختلف محل سكونت بهره‌ها را ملزم می‌نماید بر قبول بی‌چون ‌و چرای این امور از سوی اعضای فرقه نظارت كامل داشته باشند. محتوای كلی میثاق‌نامه‌ی فعلی بهره‌ها به شرح ذیل است:
1. ختنه نمودن دختران (علاوه بر ختنه پسران) كه ظاهراً سابق بر این معمول نبوده است.
2. نظر دادن در كلیه‌ی امور زندگی بهره‌ها حتی خصوصی‌ترین مسائل زناشویی آنان توسط داعی مطلق و یا صاحب دعوتِ داعی مطلق در آن كشور.
3. مقرر نمودن ده‌ها مالیات و عوارض، نظیر سهم امام، خمس، مالیات فرزند، خانه، دارایی و... بر بهره‌ها كه باید توسط صاحب دعوت اخذ و برای داعی مطلق ارسال گردد.
4. ممنوع بودن عقد و ازدواج، كفن و دفن مردگان، نامگذاری كودكان و برگزاری مراسم مذهبی در مساجد و حسینیه‌ها بدون اجازه‌ی داعی یا صاحبِ داعی مطلق در آن كشور.
5. لزوم ارسال سالانه‌ی مالیات‌ها، نذورات و هدایا به محل سكونت داعی با نظارت صاحبان دعوت.
6. عدم اجازه اعضای جماعت در تفسیر قوانین فعلی جماعت بهره‌ها. تنها صاحبان دعوت می‌توانند توضیحاتی در این ‌خصوص به مردم منطقه‌ی خود ارائه دهند (Bohra Believes, 1994, P.41).

پی نوشتها :

[1]. در کتاب فرهنگ نامه ی فرقه های اسلامی، امام موعود آنها مهدی منتظر خوانده شده است که غایب از انظار است(یحیی الامین،پیشین،ص 87).
[2].بهره‌ها، تأكید خاصی بر قرائت و حفظ قرآن دارند و معمولاً در مسابقات بین‌المللی حفظ و قرائت قرآن كه در كشورهای مختلف برگزار می‌شود، شركت می‌كنند. بسیاری از آنان در مسابقات حفظ قرآن‌كریم که همه‌ساله در كشورهای كنیا، تانزانیا و شبه قاره‌هند برپا می‌گردد، مقام‌هایی را نیز به خود اختصاص داده‌اند (بررسی‌های میدانی پژوهشگر، دارالسلام و نایروبی، 1374-1376).
[3].محتوای صیغه ی میثاق و حتی عبارت های آن یادگاری از زمان فاطمیان است(هولیستر،پیشین،ص 317-316).

نویسنده: دكتر امیر بهرام عرب احمدی