تايپك شيعه شناسي

شیخ عباس قمی در شب رحلت استادش نوری در نجف چه نوشت؟

مقدمه:

دربارة علامه محقق و تتبع کم نظیر سدة چهاردهم، خاتم المحدّثین حاج میرزا حسین نوری طبرسی (1245-1320) بسیار گفته¬اند، گرچه جفاهایی ناروا ـ به بهانة نقد یک کتاب او ـ بر ایشان رفته، که رعایت نکردن آداب نقد، و گاه بی خبری نسبت به این آداب را می نمایاند. نگارنده نیز در سال 1378 کتاب «علامه محدث نوری» را بطور مستقل، و مقدّمه ای مبسوط بر کتاب «آداب زیارت» او را به عنوان یکصدمین سال قمری رحلت ایشان (1420) انتشار داده است. این مجال کوتاه فرصت پرداختن به این مهم را ندارد.
درباره محدث قمی (1294-1359) نیز پیش از این مقالات مختلفی نوشته شده، و همایش هفتادمین سال وفات او (آذر 1389، قم) فرصتی برای نشر این مقالات فراهم آورد.
یکی از مقالاتی که در مجموعة «محدث ربانی» ـ یادنامة دو جلدی محدث قمی ـ به چاپ رسید، گفتاری بود از نگارنده این سطور، تحت عنوان «پیوند علمی محدث قمی با محدث نوری» در آن مقال کوتاه، گفته آمد که محدث قمی، زمانی نسبتاً کوتاه، یعنی کمتر از پنج سال در خدمت استادش بود، یعنی از سال 1316 تا 1320 قمری که نخستین سفر حج او به سال 1318 نیز در این مبان بود. نخستین ملاقات به سال 1316 بود که از عمر استاد، 62 سال و از عمر شاگرد، تنها 22 سال می گذشت.
ولی این پنج سال به قدری در روح شاگرد فاضل جوان اثر گذاشت که تا آخر عمر خود، چهار دهه را با آن گذراند، چنان که آثارش بر آن گواهی می¬دهد، شواهدی از آثار محدّث قمی را که دل بر آن مدعا است، در مقالة یاد شده می توان دید.
در ایام آمادگی برای برگزاری همایش قم، جناب حجت الاسلام حاج شیخ مهدی محدث زاده، نوادة دانشمند محدث قمی، سندی در این موضوع در اختیار دبیرخانه همایش قرار داد که تاکنون منتشر نشده است. این سند، یادداشتی است که محدث قمی در همان شب رحلت استادش نوشته و ماتم سنگین خود در رحیل آن دانشور کم نظیر را بیان کرده که یک آیه، یک حدیث ( با سلسله سند کامل خود) یک قصیده عربی شیوا و یک مادة تاریخ گویا را در بر دارد.
زمانی که در باب این سند، با محقق فاضل معاصر، جناب حجت الاسلام دکتر رسول جعفریان سخن گفتم، برای نشر آن اظهار اشتیاق کرد و اینک با عرض سپاس وافر از جناب محدث زاده و نیز جناب محسن صادقی دبیر کمیته علمی همایش محدث قمی که عکس این سند را در اختیار این بنده گذاشت. و نیز جناب جعفریان که برای نشر آن پیگیری کرد ـ عکس سند، همراه با بازنویسی آن برای نخستین بار، از طریق پایگاه اینترنتی کتابخانه مجلس شورای اسلامی ارائه می شود از خداوند حکیم می¬طلبیم که روح بلند محدث نوری و محدث قمی را علو درجات عنایت فرماید و به ما توفیق دهد که امانتی الهی و گران سنگ را که این بزرگمردان به بهای خون دل خوردن و رنج کشیدن به دست ما رساندند، به خوبی به نسل¬های بعدی بسپاریم و مصداق آیة شریفة «مختلف من بعد هم خلف اضاعوا الصلاة و اتبعوا الشهوات» نباشیم.
امید که همگان همواره و هرجا مشمول ادعیة زاکیة حضرت ولی الله المنتظر ارواحنا فدا باشیم.

عبدالحسین طالعی

15 آذر 1389 / 30 ذیحجه 1431
متن سند
یا حیّاً لایموت
بسم الله الرحمن الرحیم
اولم یروا أنا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها
یقول الفقیر إلی الله الغنی عباس بن محمدرضا القمی:
أروی عن استادی العلاّمة ثقة الاسلام الثانی الحاج میرزا حسین النوری طاب ثراه، عن خاتمة العلماء و المجتهدین الحاج الشیخ مرتضی الأنصاری (ره)، عن الاستاد الأکبر الوحید البهبهانی (ره)، عن والده الأجل محمد اکمل (ره)، عن العلامة المجلسی (ره)، عن أبیه محمد تقی المجلسی (ره)، عن الشیخ الجلیل الشیخ بهاء الدین محمد العاملی (ره)، عن والده الجلیل الحسین بن عبدالصمد (ره)، عن شیخه الأجل قدوة [؟] علماء الاسلام و فقیه أهل البیت شیخنا الشهید الثانی الشیخ زین الدین العاملی (ره)، عن الشیخ الفاضل علی بن عبدالعالی المیسی (ره)، عن الشیخ شمس الدین محمدبن المؤذّن الجزینی (ره)، عن الشیخ شمس الدین محمدبن المؤذّن الجزینی (ره)، عن الشیخ ضیاء الدین علی (ره)، عن والده الأجل الجامع فی معارج السعادة بین رتبة العلم و درجة الشهادة، الشیخ شمس الدین محمدبن مکی (ره)، عن الشیخ المدقق فخرالدین ابی طالب محمد (ره)، عن والده العلامة آیة الله فی العالمین، جمال الملّة و الحق و الدین الحسن بن مطهر الحلّی (ره)، عن شیخه الکامل رئیس المحققین نجم الملة و الحق و الدین ابی القاسم جعفر بن الحسن بن سعید الحلّی (ره)، عن السید الجلیل أبی علی فخّار بن سعد الموسوی (ره)، عن الشیخ الاوحد أبی الفضل شاذان بن جبرئیل القمی (ره)، عن ... الفاضل الفقیه عماد الدین أبی القاسم الطبرسی (ره)، عن الشیخ الأجل أبی علی الحسن (ره)، عن والده قدوة الفرقة شیخ الطائفة ابی جعفر محمدبن محمدبن النعمان المفید (ره)، عن الشیخ الأفضل ابی القاسم جعفر بن قولویه (ره)، عن ثقة الإسلام محمدبن یعقوب الکلینی (ره)، عن علی بن ابراهیم القمی (ره)، عن ابیه ابراهیم بن هاشم القمی (ره)، عن ابن ابی عمیر (ره)، عن بعض أصحابه عن ابی عبدالله علیه السلام قال:
إذا مات المؤمن الفقیه ثلم فی الإسلام ثلمة لایسدّها شیء.
هذا، و قد ثلم فی الاسلام فی هذه الیلة ـ و هی لیلة الأربعاء السابع و العشرین من شهر جمادی الآخرة من سنة 1320 ـ یموت شیخنا العلاّمة، ناشر آثار الأئمة الطاهرین، رئیس الفقهاء و المحدثین، أوحدی عصره، و علامة وقته، اسوة المحققین و المدققین، و قدوة المتقدّمین و المتأخّرین، ظهیر الملّة والدین و خادم أخبار الائمة المعصومین علیهم السلام، حجة الشریفة و مروّج الطریقة، المحقق النحریر العلاّمة، الحاج میرزا حسین النوری الطبرسی، قدس الله القدّوسی.
لحی الله قلباً لایذوب لفادح
تکاد له الصمّ الصخور تذوب
جری کلّ دمع لیل ذاک مرخّما
و ضاق فضاء الأرض و هو رحیب
علی شیخنا المولی الجلیل المعظّم
النبیل، بعید قد بکی و قریب
خبا نور دین الله فارتدّ ظلمته
اذا اغتاله بعد الطلوع مغیب
فکلّ جلیل بعد ذاک محقّر
و کلّ جمیل بعد ذلک مصیب
فمن ذا یحلّ المشکلات بفکره
یبیین خفیّ العلم و هو غیوب
و من ذا یقوم اللیل لله داعیا
اذا عزّ داع فی الظلام منیب
و من ذا الذی یستغفر الله فی الدُجی
و بکی دما ان فارفته ذنوب
لتبک علیه للهدایة أعین
و مدمعها منها علیه صبیب
و تبک علیه للتصانیف مقلة
تقاطر منها مهجة و قلوب
وتبک علیه قدّس الله روحه
معالم دین فی خسار لهیب
قدّس الله تربته و أعلی فی درجات الجنان غرفته
حررّه المجرم المسیء، عباس بن محمدرضا القمی، مع تراکم الهموم و تراخم الغموم فی المشهد الغروی فی لیلة السابع و العشرین من جمادی الاخرة 1320
[حاشیه اول: کوفه، جمعه 6 شهر ربیع الاول 1320]
[حاشیه دوم : تاریخ وفات: «قدس الله تربته الزکیّه » ، بتکریر یاء مشدّد]
qommi1

توضیحات:

1. حاشیه اول، زمان اخذ اجازه روایتی محدث قمی از محدث نوری را نشان می دهد، که سه ماه و بیت روز قبل از رحلت محدث نوری است. متن اجارة در مفاخر اسلام چاپ دوم 1379، ج 11، (دومین سند پیوست بخش اول) آمده است.
2. عبارت یاد شده، ماده تاریخ رحلت مرحوم محدث نوری را نشان می دهد.
قدس = 164، الله = 66 ، ترتبه = 1007، الزکیه (اگر یاء را مشدّد بدانیم و دوبار به شمار آوریم) = 83. جمع = 1320.

عبدالحسین طالعی