تايپك شيعه شناسي

شیعه در عصر امام عسگری(علیه السلام) وقتی كه امام رضا ـ علیه السّلام ـ به خراسان آمد سادات علوی، به دلایل گوناگونی به نقاط مختلف كشور پهناور اسلامی مهاجرت كردند. این مهاجرت از زمانی كه فشار و اختناق برای مقابله با علویان و شیعیان، در عراق، شدت گرفت، رو به گسترش نهاد.
شیعیان ناچار شدند به مناطق امن تری كوچ نمایند. سرزمین عرب، به علت تسلّط روحیات و طرز تفكّر « اموی »، نمی توانست جای مناسبی برای آنان باشد. اما در شرق، به ویژه در ایران زمینه های مناسبی برای این هدف وجود داشت. به این جهت بسیاری از شیعیان به این سرزمین سرازیر شدند و در شهر هایی دور دست و جدای از هم به زندگی پرداختند.
شیعیان نیاز مبرمی به ارتباط با یكدگر داشتند؛ به این دلیل كه امام حاضر داشتند. و نیازمند حل پرسشهای دینی و یافتن راه حلی برای مسائل سیاسی و اجتماعی بودند. برای رسیدن به این هدف، ازروشهای مختلف ارتباط، از قبیل اعزام افراد خاصی نزد امام ـ علیه السّلام ـ و تماس با آن حضرت، در ایام حج و در مدینه و نیز مكاتبه، استفاده می كردند.
نیشابور شیعیان فراوانی را در خود جای داده بود كه ارتباط خوبی با امام ـ علیه السّلام ـ داشتند. اصولاً شرق ایران جزو مناطقی است كه در قرنهای سوم و چهارم، نام شماری از اصحاب و علمای مشهور، در تاریخ آن به چشم می خورد. یكی ازاین شخصیتها « فضل بن شاذان » است، كه مقام ارجمندی در میان صحابه ائمه و علمای شیعه داشته است. غیر از نیشابور، « بیهق » و « سمرقند » و « طوس » از محل های تجمّع شیعیان به شمار می رفت.
یكی از راه های ارتباط مردم با امام و بالعكس، « وكیل » بود. افرادی كه سابقه علمی درخشان و ارتباط استوار با امامان قبلی یا خود آن حضرت داشتند، و می توانستند از نظر حدیث پشتوانه ای برای شیعیان به شمار آیند، به عنوان « وكیل » انتخاب می شدند.
ایجاد رابطه به شیوه مذكور، موجب احیای شیعیان و عدم هضم آنان در جامعه « تسنّن » گشت.
آموزه های شیعی در قالب « كلام » و « حدیث » به تمامی جوامع كوچك و پراكنده و دور از قبیل « سمرقند » و « كشّ » فرستاده می شد. با وجود دور بودن این مراكز، بسیاری از علمای شیعه از این مناطق برخاسته اند. فرستادگان و نامه های پربار و به موقع ائمه، اشكالات ناشی از دوری راه را برطرف می ساخت.
یكی از راه های ارتباطی دیگر، فرستادن افرادی از طرف شیعیان به محضر آن حضرت بوده است.
از « جعفر بن شریف جرجانی » نقل شده است: « نقل شده است: « به زیارت خانه خدا مشرف شدم و در سامرا به خدمت امام عسكری ـ علیه السّلام ـ رسیدم، خواستم اموالی را كه دوستان به وسیله من فرستاده بودند، به آن حضرت بدهم. پیش از آن كه بپرسم به چه كسی بدهم، آن حضرت ـ علیه السّلام ـ فرمود: آنچه را همراه آورده ای به مبارك خادم من بسپار. [1] قم اصلی ترین شهری بود كه انبوهی از شیعیان را در خود جای داد و از زمان امام صادق ـ علیه السّلام ـ، به طور مرتب و منظم با امام معصوم ـ علیه السّلام ـ رابطه داشته است.
« احمد بن اسحاق بن عبد الله اشعری » از جمله شخصیتهای قمی بود كه با امام حسن عسكری ـ علیه السّلام ـ ارتباط داشت. امام حسن عسكری ـ علیه السّلام ـ وی را فردی مورد اعماد معرفی می كرد.
سیستم « وكالت » در زمینه ایجاد پیوند بین امام و شیعیان، بویژه در اخذ وجوهات شرعی برای ساماندهی امور شیعیان نقش خود را ایفا می كرد.
در « سامرا»، « بغداد » و « مدائن »، شیعیان آمار قابل توجهی را تشكیل می دادند.
شاید «سلمان فارسی» اولین كسی بود كه سنگ بنای تشیع را در «مدائن» نهاد و«حذیف بن یمان » بر این اساس بنائی استوار بر افراشت.
كوفه نیز در این زمان و قبل و بعد آن خالی از شیعه نبوده است. كوفه یكی از بزرگترین شهر های شیعه نشین به شمار می رفت.

پی نوشت :

[1] . كشف الغمّه، ج2، ص 427

علي اصغر رضواني- شيعه شناسي و پاسخ به شبهات، ص91