تاریخ ایران- سلسله صفویان

مرحله اول : دورهُ اقتدار مرکزی شاه اسماعیل اول

در این دورهُ قدرت مطلق حکومت در زمان شاه اسماعیل اول که از ( 907 تا 920 ه0ق ) بود پاره ای عوامل که در زیر بدانها اشاره می گردد ، موجب قدرت مطلق شاه در امر حکومت گردید :
1. توانایی وقدرت شاه در سرکوب کردن مخالفان و رقبای
2. دلیری و.شجاعت در توسعه قلمرو حکومت
3. سرکوب کردن دشمنان خارجی
4. نظم و ترتیب بخشیدن به امور داخلی در امر حکومت
5. برخوردار بودن از دو مقام دنیایی و دینی در میان مردم
6. تصور مردم از اینکه شاه صفوی جانشین و خلیفه خدا بر زمین است
7. قرار گرفتن در راس کل ساختار جامعه.

مرحلهُ دوم : دورهُ ضعف سستی در حکومت شاه اسماعیل اول :

این دوره که ز 920 تا 930 ه0ق را شامل می شود ، بواسطه شکست چالدران و ناتوانایی در سرکوب نیروی عثمانی ایجاد شد . این شکست موجب کاهش قدرت شاه اسماعیل در میان نیروهایش گردید . علل گوناگونی موجب نابسامانی هر چه بیشتر اوضاع گردیده بود .
1. از بین رفتن اعتقاد شکست ناپذیری شاه اسماعیل میان پیروانش .
2. بی اعتنایی و بی توجهی ها به امر حکومت از جانب شاه اسماعیل .
3. از دست دادن بخشهایی از قلمرو حکومتی نظیر دیاربکر موجب کاهش هیبت و عظمت حاکم صفوی گردید .
4. شکست چالدران سبب شد که اعتقاد نیروی قزلباش به رهبرشان به عنوان موجودی الهی یا نیمه الهی شکست ناپذیر از بین برود .
5. شکست در چالدران سبب آغاز نافرمانیها و عصیانهای نیروی قزلباش در برابر شاه گردید .
6. ایجاد شورش ها و نابسامانیها از سوی نیروی قزلباش موجب شکست اقتدار مطلق شاه و حکومت مرکزی شد.

مرحله سوم : تداوم ناامنیها و آشوبها

این دوره با مرگ شاه اسماعیل اول و روی کار آمدن فرزند ده ساله اش آغاز گشت و از 930 تا 940 هه0ق به طول انجامید . مجموعه علل و شرایط زیر موجب وخامت هر چه بیشتر اوضاع گردیده بود .
1. ادعاهایی که هر یک از سران قزلباش در تصدی مقام نایب السلطنتی شاه طهماسب داشتند
2. شورشها و درگیریهای میان رهبران مختلف قبایل قزلباش .
3. کم سن بودن و عدم مهارت در سالهای اولیه حکومت شاه طهماسب اول .
4. بحران تکلو و اوج ناامنیهای داخلی .
5. حملات ازبکان از شرق و عثمانیها از غرب

مرحلهُ چهارم : بهبود شرایط و رشد توسعهُ قدرت :

در پی تغییرات و تحولات انجام شده ناشی از توانایی شاه طهماسب در سرکوب شورشها و بحرانهای ایجاد شده از سوی عناصر قزلباش در فاصله میان ( 940 – 984 ه0ق ) وضع عمومی جامعه رو به بهبود گذاشت . رئوس نکات و ویژگی های این دوره بدین قرار است .
1. مهارت و قدرت شاه طهماسب در سرکوب ازبکان در جنگ جام .
2. زیرکی و ذکاوت شاه طهماسب در نبرد با عثمانیها و سیاست او درشکست دادن آنها .
3. ایجاد نظم و ترتیب در سیستم اداری و حکومتی که از قدرتها دچار نابسامانی شده بود .
4. ایجاد رابطه با کشورهای همسایه .
5. ایجاد فضای مناسب جهت ارتقاء فرهنگ و هنر در جامعه .
6. تغییر پایتخت