وزارت در دوره سامانی
چهارشنبه 8 شهریور 1391 2:22 PM
سامانیان که سخت از نظام مندی بغداد پیروی می کردند، منصب وزارت را با جدیت زنده کردند .گذشت که کار وزیر نظارت بر دیوان ها بوده است.مهم ترین صفت یک وزیر، توانایی در تدبیر و تسلط بر دبیری و کتابت بوده و به همین دلیل، وزیران سامانی، به طور عمده از دبیران و کاتبان برجسته بوده اند.
در این دوره، چند وزیر با کفایت و دانشمند کار وزارت را عهده دار شدند که به دلیل شایستگی خود، موقعیت این منصب را نیز تقویت و تثبیت کردند.سه خاندان برجسته، جیهانی، بلعمی و عتبی، وزیرانی را به این دولت عرضه کردند که در شمار معروف ترین وزیران شرق اسلامی، در تاریخ ایران هستند.
ابو عبد الله جیهانی در آغاز امارت نصر بن احمد که هشت ساله بود، وزارت را عهده دار شد.وی در خراسان لقب شیخ العمید داشت و به عنوان کاتب و دبیر، شهرت زیادی در این سرزمین به دست آورد.او از سال 302 تا سال 309 منصب وزارت را داشت.وی آثار فراوانی نگاشت که مهم ترین آنها، کتاب المسالک و الممالک در جغرافیاست.از این کتاب اطلاعاتی در کتاب های جغرافیایی بعد از وی بر جای مانده است.
مقدسی در مقدمه کتاب احسن التقاسیم نوشته است: ابو عبد الله وزیر امیر خراسان بود.فلسفه و نجوم و هیئت می دانست.او بیگانگان را گرد می آورد و احوال کشورها، راه ها، دروازه ها و چگونگی آنها را از ایشان می پرسید.
پس از جیهانی، ابو الفضل بلعمی وزارت امیر سامانی را عهده دار شده که وی نیز شهرت بسزایی دارد.زمانی که در سال 317 در بخارا شورشی در گرفت امیر نصر در نیشابور بود بلعمی با درایت توانست شورشیان را به جان یکدیگر انداخته، و شهر را در اختیار خود بگیرد.
پس از درگذشت وی به سال 329، فرزند جیهانی، یعنی محمد بن محمد جیهانی برای مدتی منصب وزارت داشت.ابو علی محمد، فرزند ابو الفضل بلعمی نیز چند دوره وزارت را در روزگار منصور بن نوح (350 365) عهده دار بود.ترجمه تاریخ طبری توسط ابو علی بلعمی در دوران امارت منصور بن نوح به سال 352 انجام گرفت.محتمل است که به دستور وی، شخص دیگری این کار را انجام داده باشد.
یکی دیگر از وزیران معروف ابو جعفر عتبی است که نام وی در آثار ادبی و تاریخی فراوان آمده است.او وزیر عبد الملک بن نوح سامانی بود.فرزندش عبید الله وزارت نوح بن منصور سامانی را داشت که به رغم شایستگی در سال 371 یا 372 کشته شد.از دیگر وزیران با کفایت و مشهور سامانی، عبد الله بن عزیر است که در سالهای پایانی سلسله سامانی، وزارت آنان را بر عهده داشته است.
از این فهرست، چنین به دست می آید که به روزگار سامانیان، شغل وزارت، در اختیار مردان برجسته و والایی بوده که هر کدام در تاریخ ادبیات فارسی و عربی، شهرتی داشته و در باروری علم و دانش در محدوده خویش، سهمی فراوان داشته اند.
