عالمان شیعه در خراسان
چهارشنبه 8 شهریور 1391 2:21 PM
خراسان مرکز تسنن بود، زیرا طاهریان و بعدها صفاریان و به ویژه سامانیان، سخت از این مذهب دفاع می کردند.بعدها، در اوایل قرن چهارم، درگیری سامانیان با آل بویه در مرکز ایران، بر سختگیری سامانیان در تسنن افزود، زیرا که آل بویه گرایش های شیعی داشتند.با این حال، از زمان طاهریان و پس از آن، به روزگار سامانیان، جوامع شیعی کوچکی در شهرهای مختلف خراسان مانند نیشابور، سمرقند، کش و نقاط دیگر وجود داشت.
یکی از دانشمندان برجسته شیعه نیشابور در قرن سوم، فضل بن شاذان نیشابور (م 260) است که مقبره وی تا روزگار ما در این شهر بر جای مانده است.وی چند ده تألیف داشته که متأسفانه بسیاری از آنها از میان رفته است.یکی از آثار بر جای مانده او کتاب الایضاح است که در آن روایات اهل سنت را در مسائل مختلف نقد کرده است.وی روزگار سامانیان را درک نکرد و همان گونه که پیش تر اشاره کردیم، در حکومت طاهریان نیز مبغوض واقع شد.حضور چهره هایی مانند فضل بن شاذان، نشان می دهد که حوزه علمی شیعه در خراسان بسیار غنی و پربار بوده است.
از دیگر عالمان برجسته شیعه در ماوراء النهر، محمد بن مسعود تمیمی معروف به عیاشی است که در اواخر قرن سوم می زیست.وی در آغاز بر مذهب سنت بود، اما بعدها به تشیع گروید.او میراث پدریش را که سیصد هزار دینار بود در راه علم صرف کرد و خانه اش در حکم مسجد و مدرسه شده بود.هر اتاق وی به کاری علمی از قبیل استنساخ کتاب ها و مقابله آنها اختصاص یافته و هرگاه، مملو از جمعیت بود.ابن ندیم نوشته است که او از فقیهان شیعه و عالم برجسته زمانش بوده و کتاب هایش در خراسان جایگاه برجسته ای داشته است.از میان آثارش، تنها کتاب تفسیر او بر جای مانده است.
شاگرد مشهور او محمد بن عمر بن عبد العزیز کشی است که در نیمه قرن چهارم می زیسته است .وی کتاب بزرگی به نام معرفة الرجال در شرح حال اصحاب ائمه اطهار علیهم السلام و عالمان و راویان شیعه داشته که گزیده آن با نام اختیار معرفة الرجال بر جای مانده است.این گزیده از شیخ طوسی (م 460) است.
در قرن سوم و اوایل قرن چهارم، اختلاف مذهبی به تدریج میان حنفی ها و شافعی ها در همه شهرها آغاز شد.نیشابور نیز در این درگیری ها وارد شد.نفوذ شافعی ها در این شهر بیش تر بود و عامل آن، رقابت نیشابور با شهرهای ماوراء النهر بود که در مذهب حنفی تعصب می ورزیدند .در شرح دوران های تاریخی غزنویان و سلجوقیان، از این درگیری های خانمان سوز سخن خواهیم گفت.
