تاریخ ایران- سلسله علویان

حسن بن زید، برادرش محمد را به عنوان جانشین خود معین کرد و برای او بیعت گرفت.محمد بن زید را داعی صغیر نامیدند.وی با دشواری های فراوانی روبرو بود.نخست آنها، درگیر شدن با داماد داعی کبیر، یعنی ابو الحسین بود که با زحمت توانست او را آرام کرده آمل را از دست وی خارج کند، اما دشمنان خارجیش فراوان بودند.از یک سو صفاریان، از سوی دیگر رافع بن هرثمه، از امرای وابسته به طاهریان و از سوی دیگر اذکوتگین از فرماندهان ترک .

با حمله این فرمانده ترک در سال 271، شکست سختی بر نیروهای محمد بن زید وارد آمده ری از دستش بیرون رفت.از سوی دیگر، رافع بن هرثمه در سال 275 به جرجان حمله کرد و آن را تصرف نمود.داعی از طبرستان خارج شد و به دیلم پناه برد و در پناه قارن بن رستم از امرای محلی درآمد.

اندکی بعد، به سال 279 زمانی که عمرو بن لیث به دشمنی با رافع برخاست، وی با داعی متحد شد و در جرجان و طبرستان به نام محمد بن زید خطبه خواند.این به معنای انکار خلافت عباسیان بود.چندی بعد رافع از برابر عمرو صفاری گریخت و در خوارزم به قتل رسید.

درگیری های داخلی خراسان میان صفاریان و سامانیان، طبرستان را برای محمد بن زید آرام گذاشت.وی طی چندین سال، با آرامش در این ناحیه حکمرانی کرد و افزون بر آن، هر ساله اموال فراوانی را برای سادات مقیم عراق به بغداد می فرستاد.با تصرف خراسان از سوی اسماعیل بن احمد سامانی در سال 287، سامانیان با علویان هم مرز شدند.گفته اند که محمد بن زید، قصد خراسان کرد.اسماعیل از وی خواست تا در گرگان و طبرستان بماند.همین مسأله سبب لشکر کشی سامانیان به طبرستان شد.میان دو سپاه نبرد سختی درگرفت و ضمن آن، محمد بن زید کشته شد.ابن اثیر نوشته است: محمد بن زید شخصی ادیب و دانشمند بود و با مردم حسن سلوک داشت .

پس از کشته شدن محمد، طبرستان زیر سلطه سامانیان در آمد تا آن که بار دیگر، ناصر علوی در طبرستان قیام کرد.

شایسته یاد آوری است که در همین روزگار، یحیی بن حسین ملقب به الهادی، در یمن قیام کرد و دولت علویان در صعده، یکی از شهرهای مهم یمن، استقرار یافت.آغاز تشکیل دولت وی به سال 280 هجری بوده و از همان زمان، مذهب زیدی در یمن انتشار یافت.بعدها میان زیدیان ایران در طبرستان و خراسان و زیدیان یمن، ارتباط فرهنگی مستمری برقرار شد.