تاریخ ایران- سلسله سلجوقیان

با این که بنای مؤلف این سطور در این کتاب، توجه به مسائل ایران است، در اینجا به دلیل اهمیت بحث، اشارتی به جنگ صلیبی نخست و تصرف بیت المقدس خواهیم داشت.

از زمانی که فتوحات اسلامی آغاز شد، یکی از دشمنان اصلی مسلمانان، رومیان روم شرقی یا دولت بیزانس بودند.مسلمانان از همان آغاز، در آرزوی فتح قسطنطنیه بودند، اما با همه تلاش هایی که در دوره اموی و عباسی صورت گرفت، موفق به این کار نشدند.اندک اندک روشن شد که شکست رومیان و نابودی دولت بیزانس امکان پذیر نیست.به دنبال آن، طی قرون نخست اسلامی، جنگ های فراوانی میان رومیان و مسلمانان رخ داد و هر بار شهرهایی از دو طرف، توسط طرف دیگر تصرف شده و کسانی کشته و یا به اسارت در می آمدند.تنها در حکومت سیف الدوله حمدانی (333 356) امیر حلب، چهل بار میان وی و رومیان نبرد صورت گرفت که برخی از آنها واقعا گسترده و سهمگین بود.

از سوی دیگر، مسلمانان با تصرف اندلس امید داشتند تا با دور زدن دریای مدیترانه، به قسطنطنیه دست یابند.این راه نیز با دفاع سرسختانه فرانک ها بسته شد.

تمامی این پیشینه، سبب پیدایش عقده های گسترده مسیحیان اروپا از مسلمانان بود.افزون بر آن، علائق آنها در شام اندک نبود.بیت المقدس و شهرهای آن نواحی، از مراکز مقدس آنان به شمار می آمد و روشن بود که اگر قدرتی می یافتند، برای تصرف آنها اقدام می کردند.

به سال 462 رونانوس دیوجانوس امپراتور به شهر حلب حمله کرد و محمود بن صالح مرداسی را شکست داد.آلپ ارسلان به تلافی، نبرد ملازگرد را رهبری کرد و ضمن آن امپراتور روم شرقی را به اسارت در آورد.

طی این نبردها، جنگ با رومیان کما بیش بر قرار بود.از این سو، دولت سلجوقی پس از ملکشاه چند پاره شد و مدعیان سلطنت از خاندان مزبور، هر کدام بر بخشی از سرزمین های اسلامی غلبه یافتند.در غرب اسلامی، تتش برادر ملکشاه، شهرهای حلب، انطاکیه، رها و حران را تحت اختیار خود درآورد و ادعای سلطنت کرد.پس از آن بر موصل و دیار بکر نیز غلبه یافت.بعد از کشته شدن تتش به دست برکیارق، فرزندانش رضوان و دقاق امارت آن ناحیه را عهده دار شدند که آنها نیز با یکدیگر درگیر شدند.

از سوی دیگر، دولت فاطمی مصر نیز با رومیان درگیر بود.ادعای وی در تصرف شامات، حجاز و عراق و رقابت شدیدش با دولت عباسی و امیران سلجوقی که شامات را در تصرف گرفته بودند، دامنه اختلاف میان مسلمانان را گسترش داده بود.باید بر این اختلافات، اختلاف میان فرقه های اسلامی و نزاع های مذهبی میان شیعه و سنی، معتزلی و اشعری، و...را ضمیمه کرد.هر روز گروهی تکفیر می شدند و عوام مردم نیز در بغداد و شهرهای دیگر به جان هم می افتادند.در چنین شرایطی بود که فرانک ها فرصت را غنیمت شمرده حملات برق آسا و سهمگین خود را بر سرزمین شام آغاز کردند.پیش از آن، کارهای تبلیغی وسیعی در اروپای غربی بر ضد مسلمانان انجام گرفته و زمینه های یک جنگ مذهبی مقدس کاملا فراهم آمده بود.کشیشان زیادی به هر نقطه سفر کرده و از فتح سرزمین های مقدس که در دست کافران یعنی مسلمانان قرار گرفته، سخن می گفتند.این حرکت به عنوان یک جهاد مقدس مورد توجه توده های مسیحی قرار گرفت.

نباید از نظر دور داشت که دنیای ثروتمند شامات، یک طعمه واقعی برای گرسنگان اروپایی به حساب می آمد.تمامی تحلیل گران جنگ های صلیبی از انگیزه های مادی این حملات سخن گفته اند .

آمادگی مسیحیان از سرتاسر اروپا از سال 489 آغاز شد.آنها مسیر خویش را از طریق قسطنطنیه قرار داده در سال 490 در نخستین درگیری با سپاه قلیچ ارسلان از سلاجقه روم، وی را شکست داده و اندکی بعد شهر مهم انطاکیه را تصرف کردند.یاغی سیان حاکم انطاکیه مقاومت سرسختانه ای کرد که نه ماه به درازا کشید.پس از آن، محافظ ارمنی یکی از ورودی ها، خیانت کرد و شهر به تصرف صلیبی ها درآمد.سپاه مسلمانان شهر را به محاصره در آورند و از روی غفلت اجازه خروج کامل آنها را از شهر دادند که پس از خروج جنگ در گرفت و مسلمانان شکست سختی خوردند .به دنبال آن، سپاه صلیبی شهر معرة نعمان را نیز تصرف کرد.

اکنون نوبت بیت المقدس بود که به تازگی در تصرف فاطمیان در آمده شخصی با نام افتخار الدوله بر آن حکومت می کرد.صلیبی ها چهل و چند روز شهر را محاصره کردند تا آن که به هر روی بر آن غلبه یافتند.پس از آن، قتل عامی در آن شهر کردند که خون در کوچه و بازار جاری شد.

منابع نوشته اند که بیش از هفتاد هزار نفر در شهر کشته شدند.در فتح نامه آنها به پاپ چنین نوشته شد: اگر تمایل دارید بدانید چه بر سر دشمن ما آمد، همین بس که اسب های ما در ایوان سلیمان و معبد او تا زانو در خون کافران شناور بود.

یک مورخ فرانسوی نیز نوشته است: مسلمانان مانند چهارپایان در خانه ها و خیابان ها ذبح می شدند...حتی برخی از زندگان را سوزاندند.

پس از آن، تلاش برای جنگ با صلیبیان آغاز شد.متأسفانه سلجوقیان، به ویژه سلجوقیان شرق، اقدامی در این باره نکردند.از آن تأسف بارتر آن که حتی میان عالمان و مردم نیز اخبار بیت المقدس چندان انعکاسی نداشت.

طی نود و یک سال که بیت المقدس در اختیار صلیبیان بود، بیش ترین حملات و ضربات را دولت فاطمی مصر بر آنها وارد کرد.بعدها صلاح الدین ایوبی، دولت فاطمی مصر را سرنگون کرد و طی نبردهای سنگینی موفق شد در هفدهم رجب سال 583 بیت المقدس را آزاد کند.پس از آن تا زمان آمدن مغولان، جنگ های صلیبی ادامه داشت.

همزمان با فشار صلیبی ها بر سرزمین شام، فشار اروپاییان بر سرزمین اندلس نیز گسترده شد.در میانه قرن ششم، حملات زیادی به شهرهای مسلمان نشین اندلس صورت گرفت که منجر به تصرف برخی از آنها از سوی مسیحیان اروپایی شد.شهرهای بزرگ قرطبه و غرناطه از جمله شهرهایی بودند که این فشارها را تحمل کرده و مردم آن شهرها در برابر دشمن مقاومت کردند.