واحد دین واندیشه تبیان زنجان-

تولد امام مهدی (علیه السلام) در سحرگاه نیمه ی شعبان سال (256 ه . ق) مورد تائید همه دانشمندان شیعه و بسیاری از دانشمندان پیرو مکتب خلفاست این نوشتار ضمن بررسی پیشینه ی این موضوع از کتب علمای شیعه به بررسی آیات، روایات پیامبر (ص) و از منظر عقل و نگاه علوم تجربی به این مسئله پرداخته است .

طبق روایات، امام مهدی (علیه السلام) که در آخر الزمان ظهور خواهد کرد و جهان را پر از عدل و داد خواهد ساخت، فرزند امام حسن عسکری (علیه السلام) است که در نیمه ی شعبان سال 256 ه . ق متولد شده است .

این حقیقت، مورد تایید همه ی دانشمندان شیعه ی امامیه و جمع کثیری از دانشمندان اهل سنت است . (1)

معنای روشن این سخن، آن است که آن ذخیره ی الهی، دارای عمری طولانی است . تاکنون، بیش از هزار و صد پنجاه سال از عمر مبارک آن حضرت گذشته است .

داشتن طول عمر، به این اندازه بر خلاف عرف و عادتی است که در میان مردم جهان جریان دارد .

موضوع طول عمر در عصر حاضر، امری حل شده است، و حداکثر، از حد یک استبعاد ابتدایی فراتر نمی رود; زیرا، در همین سال ها و دهه های اخیر، در روزنامه ها و مجلات، به نام افرادی بر می خوریم که عمرهایی در حد صد و پنجاه تا دویست و پنجاه سال داشته اند . (2)

آری، مسئله ی طول عمر امام زمان (علیه السلام) از دید ما، نه یک ایراد، بلکه یک استبعاد و اظهار تعجب است، اما از آن جا که مخالفان شیعه، همین استبعاد را یک اشکال تلقی کرده و درباره ی آن به بزرگ نمایی پرداخته اند و تا آن جا پیش رفته اند که مسئله ی طول عمر امام مهدی (علیه السلام) را دلیل انکار وجود آن حضرت قرار داده اند، خود را ملزوم می دانیم که این مسئله را بررسی کنیم و به منظور روشن شدن اذهان و رفع استبعاد از فکر و اندیشه ی مخالفان، مطالبی را تقدیم داریم .

پیشینه ی مسئله ی طول عمر

از نخستین سال های پیدایش مشکلی به نام طول عمر امام زمان (علیه السلام)، اندکی بیش از ده قرن می گذرد . از آن روزگار تاکنون، همواره، از سوی مخالفان موضوع امامت، به مسئله ی طول عمر امام مهدی (علیه السلام) دامن زده شده است .

تقسیم کتب شیعه

آثار و تالیفات دانشمندان شیعه را از منظر «مسئله ی طول عمر» ، به طور مشخص، می توان به دو دسته تقسیم کرد:

دسته ی یکم، آثاری است که به طور تقریب . قبل از سال 370 ه . ق تالیف شده است .

دسته ی دوم، آثاری است که پس از تاریخ یاد شده به رشته ی تحریر در آمده است .

در آثار دسته ی نخست، هیچ اثری از مسئله ی طول عمر حضرت مهدی (علیه السلام) دیده نمی شود . و این، بدان معنا است که عمر مبارک حضرت مهدی (علیه السلام) تا این زمان، طبیعی می نموده، لذا از ناحیه ی طول عمر ایشان، پرسشی در اذهان جامعه ی آن روز وجود نداشته است .

از آثار این دوره می توان از بصائر الدرجات، نوشته ی محمد بن حسن صفارقمی (در گذشته ی 290 ه . ق) و کافی، اثر شیخ کلینی رازی (در گذشته ی 329 ه . ق) و شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، نوشته ی قاضی نعمان بن محمد تمیمی مغربی (در گذشته ی 363 ه . ق) (3) و کتاب الغیبة، اثر شاگرد برجسته ی شیخ کلینی، محمد بن ابراهیم نعمانی (4) معروف به «ابن ابی زینب » نام برد .

گرچه تاریخ درگذشت دانشمند اخیر، به درستی معلوم نیست، اما از این که وی، در اثر خود، هیچ سخنی از مسئله ی طول عمر به میان نیاورده . . . است، چنین بر می آید که تا زمانی که او کتاب اش را می نوشته، عمر امام عصر (علیه السلام)، عمری متعارف بوده و از ناحیه ی طول عمر آن حضرت، هنوز پرسشی در اذهان آحاد جامعه ی اسلامی وجود نداشته است و دانشمند یاد شده نیز، احتمالا، به همین دلیل، متعرض این مسئله نشده است . از همین جا می توان حدس زد که درگذشت این عالم بزرگوار، به احتمال زیاد، قبل از سال 375 ه . ق بوده است; زیرا، مشکل طول عمر، در دهه های پایانی سده ی چهارم ه ق مطرح بوده است و دانشمندانی که در این زمان می زیسته اند، متعرض آن شده اند .

مرز نهایی عمر متعارف

شواهد موجود، نشان می دهد که در دهه های آخر سده ی چهارم ه . ق، دانشمندان و توده های مردم، مرز نهایی عمر متعارف را صد و بیست سال می دانسته اند و عمر مبارک امام زمان (علیه السلام) در سال 375 ه . ق از این حد گذشته و حالت غیرمتعارف پیدا کرده است . از این زمان به بعد، در میان بخش هایی از مردم، و حداقل در میان افراد بهانه جو، پرسش هایی در مورد طول عمر آن حضرت پدید آمده است .

شیخ صدوق نخستین پژوهنده ی طول عمر امام مهدی (علیه السلام)

اسناد و مدارک موجود، نشان می دهد، نخستین دانشمندی که به طرح مسئله ی طول عمر امام زمان (علیه السلام) پرداخته، ابو جعفر محمد بن علی ابن بابویه قمی، معروف به «شیخ صدوق » (در گذشته ی 381 ه . ق) است . وی، در کتاب خود، کمال الدین و تمام النعمة (5) به تفصیل، به مسئله ی طول عمر پرداخته و به پرسش های مخالفان مسئله ی طول عمر امام مهدی (علیه السلام) پاسخ گفته است .

وی، فصل جامعی از کتاب یاد شده را به زندگی «معمرین » اختصاص داده است و ده ها نفر از معمرین را که عمری بیش از صد و بیست سال داشته اند، نام می برد و شرح حال و زندگی هر یک از آنان را به صورت مختصر ذکر می کند .

در میان این جمعیت، که بسیاری از آنان قبل از اسلام و شماری پس از اسلام می زیسته اند - عمرهایی بین صد و بیست تا سه هزار سال به چشم می خورد .

مؤلف ارج مند، در پایان این فصل از کتاب خود می نویسد:

خیرهایی که در مورد افراد دارای عمر طولانی ذکر کردم، اختصاص به شیعه ندارد، بلکه مخالفان ما نیز این خبرها را از طرق مختلف نقل کرده اند و بر آن صحه گذارده اند . (6)

از نبی اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) نیز روایت شده که فرمود:

آن چه در میان امت های پیشین روی داده، همانند آن، در میان این امت نیز وجود خواهد داشت .

حال که عمر طولانی در میان پیشینیان به حقیقت پیوسته، چرا برخی قائم آل محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) را به خاطر عمر طولانی اش انکار می کنند، بخصوص که در مورد ایشان، خبرهای فراوانی از نبی اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) و امامان معصوم (علیه السلام) به ما رسیده است (7) ؟ !

قابل ذکر است که مرحوم صدوق، مسئله ی طول عمر حضرت مهدی (علیه السلام) را تنها از طریق «تجربه ی تاریخی » و افراد دارای عمر طولانی، مورد بررسی قرار داده، و متعرض سایر ادله ای که در بحث طول عمر می توان بدان استناد کرد، نشده است .

سده ی پنجم

1 - شیخ مفید

عالم دیگری که در اویل سده ی پنجم ه . ق، به مسئله ی طول عمر امام زمان (علیه السلام) پرداخته، محمد بن محمد بن نعمان، معروف به «شیخ مفید» ، (336 - 413 ه . ق) است .

وی امکان طول عمر را در مورد حضرت مهدی (علیه السلام) از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داده است:

نخست، از راه تجربه ی تاریخی وارد شده است و جمع زیادی از پیروان ادیان و ملل مختلف را که عمری دراز داشته اند، ذکر کرده، سپس با استناد به قرآن، از نوح پیامبر (علیه السلام) نام می برد که در میان قوم اش، نهصد و پنجاه سال اقامت کرد (8) .

2 - کراجکی

عالم دیگر سده ی پنجم، محمد بن علی بن عثمان کراجکی (در گذشته ی 449 ه . ق) است . وی، از جمله ی عالمانی است که به تفصیل، پیرامون مسئله ی طول عمر امام مهدی (علیه السلام) سخن گفته و اثر مستقلی به نام کتاب البرهان علی صحة طول عمر الامام صاحب الزمان تالیف کرده است . (9)

دانشمند یاد شده، نخست، به قرآن کریم استناد می کند و عمر طولانی نوح و خضر را یادآور می شود، سپس از ابلیس نام می برد که به تصریح قرآن، از روزگار آدم، و حتی پیش از آن، تاکنون زنده است .

وی، سپس، جمع کثیری از معمرین را ذکر می کند که از عمر دراز برخوردار بوده اند، و عمر طولانی آنان، افزون بر امت اسلامی، مورد قبول یهودیان و مسیحیان نیز قرار دارد . (10)

3 - شیخ طوسی

سومین دانشمندی که در سده ی پنجم، متعرض مسئله ی طول عمر شده و برای پاسخگویی به این مشکل، به چاره جویی پرداخته، محمد بن حسن طوسی (385 - 460 ه . ق) است .

وی، در کتاب الغیبه، مسئله ی طول عمر حضرت مهدی (علیه السلام) را از دو منظر مورد بررسی قرار داده است:

نخست، به احادیثی تمسک می کند که صاحبان صحاح اهل سنت در مورد دجال نقل کرده اند که در زمان رسول خدا (علیه السلام) متولد شده است و به حیات خود ادامه می دهد تا در آخر الزمان خروج کند .

دوم، به «تجربه ی تاریخی » استناد می کند و نمونه های متعددی از «معمرین » را ذکر می کند (11)

سده ی ششم

امین الاسلام طبرسی

امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی، از دانشمندان سده ی ششم ه . ق است . نظر به این که عمر طولانی هم در قرآن آمده، مانند عمر نوح و مسیح، و هم مورخان، در تاریخ، از افرادی با عمر طولانی نام برده اند، به همین دلیل، دانشمند یاد شده، طول عمر را مسئله ای عادی می داند و آن را امری خارق العاده به شمار نمی آورد و معتقد است که طولانی شدن زمان، وجود حیات را نفی نمی کند .

وی، افزون بر استناد به دو دلیل گذشته، به قدرت الهی نیز تمسک می کند و می نویسد:

حال که ثابت شد که خداوند سبحان، به شماری از انسان ها، اعم از پیامبران و غیر آنان، عمر طولانی داده و این اقدام بر خلاف قدرت و حکمت خداوند نیست، چرا عمر طولانی صاحب الزمان (علیه السلام) انکار می شود، بخصوص که او، حجت خداوند بر بندگان اش است و خلیفه ی خدا است در زمین؟ !

آری، خداوندی که به نوح و خضر و عیسی و . . . عمر طولانی داده، قادر است به امام صاحب الزمان (علیه السلام) نیز عمر طولانی دهد . دانشمند یاد شده، سپس از نگاه اعجاز به مسئله ی طول عمر می نگرد; چرا که پیامبران و امامان، از قدرت اعجاز برخوردارند (12) و ممکن است در مسئله ای مانند طول عمر، از آن بهره گیرند . (13)

 حوزه/گرد آوری: گروه دین و اندیشه سایت تبیان زنجان
http://www.tebyan-zn.ir/Religion_Thoughts.html

پی نوشت ها:

1) ر . ک: «امام مهدی منتظر در نهج البلاغه » ، نوشته ی مهدی فقیه ایمانی . در این کتاب، نام صد و دو نفر از دانشمندان اهل سنت ذکر شده که همگی، به ولادت امام مهدی (علیه السلام) در سال 255 یا 256 ه . ق تصریح کرده اند .

در کتاب دفاع عن الکافی نوشته ی هاشم حبیب العمیدی، جلد دوم، بیست و شش نفر به این آمار افزوده شده است .

2) سالنامه ی پارس، ص 100 (نقل از کتاب شیعه چه می گوید؟ ص 287، حاج سراج انصاری).

3) شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، چاپ مؤسسه ی انتشارات اسلامی وابسته به جامعه ی مدرسین حوزه ی علمیه ی قم .

4) طبقات اعلام الشیعه، آقا بزرگ تهرانی، ج 1، ص 230، دارالکتاب العربی، چاپ یکم، 1390 ه . ق .

5) کمال الدین و تمام النعمة، ص 553 - 576 .

6) قابل ذکر است که شماری از دانشمندان اهل سنت، از جمله ابو حاتم سیستانی، کتاب مستقلی در مورد «معمرین » تالیف کرده است .

7) کمال الدین و تمام النعمة، ص 576 .

8) مضفات شیخ مفید، ج 3، ص 93 - 103، با تحقیق سید محمد قاضی، چاپ کنگره ی هزاره ی شیخ مفید، چاپ اول، سال 1413 ه . ق .

9) این کتاب، هم اکنون بخشی از جلد دوم کنز الفوائد را تشکیل می دهد .

10) کنز الفوائد، محمد بن علی بن عثمان کراجکی، ج 2، ص 114 - 158، با تحقیق شیخ عبدالله نعمه، انتشارات دارالذخائر، قم، 1410 ه . ق .

11) کتاب الغیبه، محمد بن حسن طوسی، ص 113 - 126، با تحقیق عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، مؤسسه ی معارف اسلامی، قم، چاپ اول، 1411 ه . ق .

12) پیروان برخی از فرق اسلامی، این اقدام اولیا را کرامت نامیده اند، نه معجزه .

13) اعلام الوری یاعلام الهدی، امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی، ج 2، ص 305 - 310 با تحقیق مؤسسه ی آل البیت، چاپ اول، 1417 ه . ق .