زباله‌هاي فضايي را جدي بگيريم
یک شنبه 29 مرداد 1391 3:03 AM
در نتيجه اين برخورد، تكه‌هاي فلزي كوچك و بزرگي از دو تكه اصلي جدا و در جهات مختلف منتشر مي‌شود. گرچه اين حادثه پاياني بر سرنوشت دو ماهواره از كار افتاده است، اما از همين جا سناريوي نگران‌كننده جديدي آغاز مي‌شود. قطعات ريزتري كه در جريان اين برخورد به اطراف منتشر مي‌شوند باز هم با يكديگر برخورد مي‌كنند كه در نتيجه شمار قابل توجهي از ريززباله‌هاي فضايي به صورت خوشه‌اي توليد مي‌شوند.
اين زباله‌ها خطر بالقوه بسياري جدي براي ساير ماهواره‌هاي فعال و مهم‌تر از آن، فضاپيماهاي سرنشين‌داري محسوب مي‌شوند كه راهي ايستگاه فضايي بين‌المللي مي‌شوند.
تمام اين اتفاقات در حالي روي مي‌دهند كه ما روي زمين هيچ خبري از آنها نداريم و تنها زماني متوجه آنها مي‌شويم كه در تلويزيون و روزنامه‌ها با چنين تيترهايي روبه‌رو مي‌شويم: برخورد يك تكه فلز شناور در مدار زمين با ماهواره ارتباطي موجب از كار افتادن آن شد يا كارشناسان ناسا ايجاد شكاف در بخشي از بدنه شاتل را مربوط به برخورد يك شي شناور در فضا دانسته‌اند.
طي بيش از نيم قرني كه از پرتاب ماهواره‌هاي مختلف ارتباطاتي، نظامي، تحقيقاتي و جاسوسي به فضا مي‌گذرد، مقوله خاص و البته نگران‌كننده زباله‌هاي فضايي در بحث اكتشافات فضايي شكل گرفته است كه همزمان با توسعه فناوري ماهواره‌ها و سيستم‌هاي حمل و نقل فضايي بر حجم آنها نيز افزوده مي‌شود.
اين وضعيت تا آن حد نگران‌كننده شده است كه دانشمندان از عنوان كمربند زباله‌هاي فضايي استفاده مي‌كنند. در نيم قرن گذشته و بخصوص در چند دهه اخير دانشمندان بتدريج بر هشدارهاي خود درخصوص مخاطرات زباله‌هاي فضايي افزوده‌اند.
آنها همواره اين فرضيه را مطرح كرده‌اند كه در صورت برخورد احتمالي يكي از اين زباله‌ها با ماهواره‌ها يا سيستم‌هاي حمل و نقل فضايي، فاجعه‌اي روي خواهد داد كه بدون شك تاثير منفي بر توسعه اكتشافات فضايي خواهد داشت اما در دهم فوريه سال 2009 اتفاقي در اطراف زمين روي داد تا دانشمندان و مهندسان علوم فضايي فكر جدي به حال مخاطرات زباله‌هاي فضايي كنند.
برخورد شديد يك ماهواره ارتباطاتي با يك ماهواره از كارافتاده روسي در ارتفاع 800 كيلومتري منطقه سيبري زنگ خطر را براي ساير ماهواره‌هاي در حال سرويس دهي به صدا درآورد.
در نتيجه اين برخورد بالغ بر دو هزار تكه زباله فضايي بر مجموعه زباله‌هاي فضايي اطراف زمين افزوده شد. در پي اين حادثه ناسا و وزارت دفاع آمريكا كنفرانس بين‌المللي را برگزار كردند تا راهكاري جدي و موثر براي جمع‌آوري اين زباله‌ها ارائه كنند.
نكته جالب توجهي كه در سال‌هاي اخير و همزمان با افزايش سفرهاي سرنشين دار فضايي به چشم خورده است، رديابي زباله‌هاي فضايي بزرگ به عنوان يك مسووليت كاري جدي است كه به عقيده دانشمندان ممكن است خطرات جدي براي سلامت فضانوردان و همچنين سيستم‌هاي حساس ماهواره‌ها به دنبال داشته باشد.
هم‌اكنون در آژانس‌هاي فضايي كشورهاي مختلف جهان تيم‌هاي مخصوصي متشكل از دانشمندان علوم فضايي تشكيل شده‌اند كه وظيفه اصلي آنها رديابي دقيق مسير حركتي زباله‌هاي بزرگ و چشمگير است. به اين ترتيب فضاپيماها و بخصوص فضاپيماهاي سرنشين‌دار با ايجاد تغييراتي در مسير حركتي خود از خطر تصادف با اين زباله‌ها دور مي‌شوند.
در سال 2007 سازمان ملل پيشنهاد قابل تاملي در اين زمينه مطرح كرد كه براساس آن با تجهيز سيستم‌هاي حمل و نقل فضايي و حتي ماهواره‌ها به سيستم پيش رانش اضطراري و فعال‌سازي آنها در مواقع ضروري، احتمال وقوع حوادثي همچون حادثه‌اي كه بر فراز سيبري روي داد به صفر مي‌رسد.
سازمان ملل در پيشنهاد خود به اين نكته نيز اشاره كرده بود كه استفاده از اين ابتكار عمل به مراتب مؤثرتر از هدف قرار دادن زباله‌هاي فضايي با استفاده از سيستم‌هاي موشكي است. اين اقدامي است كه سال گذشته چين آن را تجربه كرد.
به‌رغم چنين راهكارهايي باز هم به نظر مي‌رسد هنوز ابزارهاي لازم براي جلوگيري از وقوع اين دسته از حوادث فضايي وجود ندارد.
به عقيده كارشناسان، سيستم‌هاي فضايي امروزي به گونه‌اي ساخته نمي‌شوند كه بتوانند در مواقع ضروري و در مدت زمان بسيار كوتاهي بر سرعت حركتي خود افزوده و از مسير حركت زباله‌هاي بزرگ فضايي دور شوند. گذشته از آن با توجه به نيازهاي امروز، بسرعت بر شمار فضاپيماها افزوده مي‌شود.
پيش‌بيني مي‌شود در 50 سال آينده، هر پنج سال يكبار تصادفي بين فضاپيماها روي دهد. البته تا آن زمان فاصله زيادي داريم و دانشمندان علوم فضايي اين اميدواري را مي‌دهند كه نبايد از هم‌اكنون چندان هم نگران بود، اما اين خطري است كه بتدريج بيشتر مي‌شود و به هر حال بايد آن را جدي گرفت.
در كنفرانس سال 2007 سازمان ملل پيشنهاد جالب توجه ديگري نيز مطرح شد و آن چيزي نبود جز استفاده از كابل هادي الكتريسيته و اتصال آن به ماهواره يا ساير سيستم‌هاي فضايي از كارافتاده و به دام انداختن آنها در ميدان مغناطيسي زمين و در نهايت كشاندن آنها به داخل اتمسفر كه در نهايت به از بين رفتن آنها در اين منطقه منجر مي‌شود.
ايده ديگري كه به نظر مي‌رسد قابليت بررسي كردن داشته باشد طراحي نوعي سيستم جمع‌آوري زباله فضايي مشابه كاميون‌هاي مخصوص حمل و فشرده‌سازي زباله است.
تمام اين روش‌ها عمدتا براي جمع‌آوري و نابودي زباله‌هاي فضايي با ابعاد بزرگ است اما درخصوص زباله‌هاي كوچك چه بايد كرد؟ اين دسته از زباله‌هاي فضايي گرچه ابعاد كوچك‌تري دارند اما آنها نيز مي‌توانند خطرساز باشند. پيشنهاد راهبردي كه براي نابودي اين زباله‌ها مطرح مي‌شود استفاده از ليزر در مدار زمين است.
به نظر مي‌رسد مجموعه اين راهكارها تا حد زيادي از نگراني‌هاي موجود درخصوص سفر بي‌خطر سيستم‌هاي فضايي به مدارات مختلف زمين بكاهد، اما هرگاه نگاهي به آمار و ارقام مربوط به حجم زباله‌هاي فضايي اطراف زمين مي‌اندازيم، موجي از نگراني پديدار مي‌شود.
براساس اين آمارها حدود 11 هزار و 500 تكه زباله فضايي با ابعاد بيشتر از ده سانتي‌متر در مدار پايين زمين شناور هستند.
بالغ بر 10 هزار تكه ديگر نيز وجود دارند كه يا ابعاد كوچك‌تري دارند يا در مدارات بالاتري هستند. تصاويري كه زباله‌هاي فضايي شناور در اطراف زمين را نشان مي‌دهد، دربرگيرنده ريزنقاط تيره رنگي است كه با گذشت هر سال بر شمارشان افزوده مي‌شود.
انسان در يك قرن اخير لطمات زيادي به محيط زيست زمين وارد كرده است، اما در چند دهه گذشته نيز پا را از اين فراتر گذاشته و فضاي اطراف سياره مادر را نيز دستخوش تغييرات زيادي كرده است، تغييراتي كه تبعات منفي آن در دهه‌هاي آينده بيشتر به چشم خواهد آمد.
مترجم: مهدي پيرگزي
منبع: National Geographic
