گیاهان دارویی

نام علمی : Datura stramonium
گیاهی است یک‌ساله به ارتفاع ۲۰۰ _ ۵۰ سانتى متر، از تیره سیب‌زمینی جزو گیاهان داروئی محسوب می‌شود.از این گیاه ماده آتروپین بدست می آید که خاصیت ضدسم دارد.خود این گیاه سمی میباشد.

آب موجود در آوندهای این گیاه اگر در چشم ریخته شود باعث باز ماندن مردمک چشم می‌شود.اگر جوشانده این گیاه به کسی خورانده شود،اعصاب ارادی انسان برای مدتی غیر ارادی می‌شود.ومصرف جوشانده این گیاه به مقدار زیاد باعث مرگ می‌شود.
تاتوره یك گیاه علفی یكساله است كه از خرداد تا مهر گل می دهد و به احتمال زیاد بومی شمال شرقی آمریكای شمالی می باشد و از آنجا به دیگر مناطق آمریكا, اروپا و سایر مناطق دنیا وارد شده است. تاتوره در زمینهای بایر, كنار جاده و نزدیك مناطق مسكونی در ارتفاعات كم تا نسبتاً زیاد در بیشتر مناطق معتدله و نیمه حاره نیمكره شمالی یافت می شود. 

تاتوره DATURA STRAMONIUM: نام داتورا (DATURA) كه به زبان لاتین به این نبات داده شده مشتق از نام فارسی تاتوره است زیرا این نبات اصلاً ً بومی ایران بوده به نام های تاتوله ، جوزماش ، نبات اهریمنی ، علف شیطان و غیره نیز نامیده می شود . دسقوریدس و تئوفر است دو تن از علمای قرن اول و دوم یونان این گیاه را جزو نباتات سمی نام برده اند . در قدیم این گیاه در داروسازی مصارف زیاد داشته و در طب انسانی و دامپزشكی به كار می رفته است تاتوره به طور وحشی در زمین های لم یزرع و كنار جاده ها می روید .این نبات بومی مشرق زمین بوده منشاء اصلی آن كناره بحر خزر است ، در اواسط قرون وسطی به تمام اروپا و بعد به آمریكا و نقاط دیگر برده شده است و در اكثر ممالك دنیا به مقدار فراوان وجود دارد تاتوره درخچه ایست یك ساله با ساقه ای بی كرك و منشعب به طول 40 سانتی متر تا 2 متر استوانه شكل وبه رنگ سبز ،‌ قطر ساقه اصلی نسبت به رشد گیاه به 1-2 سانتی متر می رسد . برگ های این گیاه معمولاًمتناوب بوده صفحه آنها پهن و بیضی نوك تیز و یا منظم و مدور است طول برگ ها 10-12 و عرض شان 6-8 سانتی متر است اگر كمی از برگ تازه تاتوره را در دست له نمائید بویی تهوع آور وغیر مطبوع از آن متصاعد می گردد. ولی برگ خشك شده بوی خیلی كمتری دارد ‌برگ ها گس ،‌قی آور و دانه كمی تلخ است گل های تاتوره شبیه شیپور و تك تك می باشد و در گل بیش از یك یا دو روز دوام ندارد . دانه های تاتوره شبیه دانه های سماق و شكل شان قلوه ای و در دو سطح جانبی صاف و هموار و در سطح زیری و روئی زگیل دار است . رنگ این دانه ها سیاه مایل به قهوه ای است و بزرگی آنها 4-5 میلی لیتر است میوه آن بیضی شكل خاردار و كپسول است كه با چهار شكاف باز می شود . ماده سمی این گیاه ماده « داتورین » است . داتورین از سه آلكالوئید آتروپین ، هیوسیامین و اسكوپولامین تشكیل یافته است . این آلكالوئید ها در نبات به حالت تركیب با اسید مالیك ، اسید اتروپیم و اسید داتوریك وجود دارد كه در بین آنها مقدار آلكالوئید هیوسیامین از سایرین بیشتر استSINGH &  VASHISHTA (1977)  اظهار می دارند تاتوره بوته ای است كه در ساحل نهرها می روید و دارای یك نوع آلكالوئید است كه باعث مسمومیت اعصاب شده و در صورتی كه خورده شود باعث نفخ ،‌بی قراری ، فلج و كوری مطلق و مرگ سریع شتر خواهد شد . درمان : برای نجات مسموم بایستی سم وارد شده به معده را با استفاده از داروی قی آور خارج نمود ،‌زیرا حالت استفراغ غالباً خود به خود ایجاد نمی شود و معمولاً ً از ضد سم هائی نظیر مورفین یا پیلوكارپین استفاده می شود خوراندن قهوه غلیظ ومحرك های مختلف و غیره مفید است.

زیستگاه طبیعی ‌:

گیاه بومی اروپا و غرب آسیاست. در خاكهای حاصلخیز و خمرطوب و خاكهای شن دار و اغلب در گودالهای، كنار نهرها، حوضچه ها و استخرها می روید

مشخصات ظاهری :

بوته معطر متعلق به خانواده ی نعناع و به شكل بوته های كوتاهی در روی زمین می روید و ساقه مستقیم آن تا 30 سانتیمتر هم رشد میكند. ساقه ی شاخه دار و چهار بر آن دارای برگهای تخم مرغی شكل است كه با كرك كم پشتی پوشیده شده اند و به رنگ سبز مایل به خاكستری هستند. لبه های برگها دندانه دار و یا به شكل حلوزونهای دو كپه ای می باشند.

پونه بوی تندی شبیه نعناع از خود متصاعد میسازد. در اواخر تابستان، گلهای دو لبه ای آبی رنگ مایل به بنفش در محور برگها شكوفه میكنند و تشكیل حفه های گل فشرده ای را میدهند. 4 فته‌های محققان ایرانی نشان داد: عصاره بذر گیاه «تاتوره» قادر است درد حاد افزایش یافته به وسیله دیابت را به میزان معنی‌داری كاهش دهد.

همچنین عصاره الكلی بذر گیاه تاتوره در دوزهای بالای mg/kg/BW 50 توانایی كاهش درد افزایش یافته در آزمون‌های صفحه داغ و فرمالین ( به ویژه در 10 دقیقه بعد از تزریق فرمالین ) را داراست، اما عصاره گیاه در این دوز و بالاتر بر هیپر آلژزیای مزمن ناشی از تزریق فرمالین اثر معنی‌داری ندارد

دیابت و به ویژه عوارض ناشی از آن كه به عنوان یكی از شایع‌ترین بیماری‌ها كه در سنین متفاوت و با علل مختلف بروز می‌كند، افراد درگیر را با مشكلات فراوان روبرو كرده است.

از جمله مهم‌ترین این عوارض افزایش حساسیت به عوامل دردزا (هیپرالژزی) و در بعضی موارد افزایش آستانه درد (آلودینیای ناشی از نور و پاتی) را می‌توان نام برد.

با توجه به آثار سوء و عوارض جانبی داروهای شیمیایی بر بدن بیماران، در دهه‌های اخیر استفاده از طب سنتی به خصوص گیاه درمانی بیشتر مد نظر محققان قرار گرفته است.

گیاه تاتوره Datura stramonium L. از گیاهان طبی است كه در ایران به عنوان داروی ضد درد خوبی معرفی شده است، اما مشخص شده مصرف بی‌رویه این گیاه (در انسان به شكل سیگار) موجب بروز عوارضی مثل افزایش فعالیت ترشحی و حركت دستگاه گوارشی می‌شود.

بررسی‌های انجام شده به وسیله محققان نشان داده است كه این گیاه حاوی الكالوییدهای متعدد تقلید كننده سیستم پاراسمپاتیك است.

شرح گیاه

گیاهی علفی، یکساله و به ارتفاع 30 تا 80 سانتی متر و حتی متجاوز از یک متر است ساقه منشعب و برگهای پهن آن، مجموعاً ظاهر خاصی برای گیاه بوجود می آورد که از دور می توان به سهولت آنرا تشخیص داد. منشأ اصلی تا توره در هندوستان و سواحل دریای خزر بوده است ولی امروزه در غالب نواحی آمریکا، اروپا و آسیا و ایران پراکندگی دارد. تاتوره ریشه ای نسبتاً ضخیم و ساقه گرد و منشعب دارد. برگهای پهن و نوک تیز آن به درازای 10 تا 15 سانتی متر و به عرض 7 تا 10 سانتی متر می رسد و در آنها 5 تا 7 لوب اصلی نوک تیز، نامنظم و دندانه دار تشخیص داده می شود. از مشخصات برگهای آن این است که در آغاز قبل از رسیدن به رشد کامل پوشیده از کرک در هر دو سطح پهنک است،ولی بتدریج که برگها مسن می گردد عاری از کرک می شود. گلهای درشت آن، ظاهری بوقی شکل و وضع منفرد بر روی ساقه دارد و در فاصله ماههای خرداد و مرداد ظاهر می شود. جام گل آن ابتدا دارای حالت فشرده و مچاله شده است ولی پس از باز شدن کامل چین خوردگی آن از بین می رود. تا توره دارای میوه ای به صورت پوشینه خاردار و محتوی 400 دانه(بطور متوسط) است که در 4 ردیف جای دارند و با پیدایش چهار شکاف طولی از آن خارج می گردند از نکات قابل توجه آنکه دانه های این گیاه قادر است به مدت یک قرن قدرت رویش خود را در زمین حفظ نماید.

نیاز اکولوژیکی

منشأ تاتوره مناطق گرمسیری حاره ای است لذا در طول رویش به درجه حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد. اگر چه بذور در درجه حرارت 12 تا 15 درجه سانتیگراد جوانه می زنند ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی 30 درجه سانتی گراد است.دمای مناسب برای رویش گونه های مختلف تاتوره 18 تا 22 درجه سانتی گراد است.این گیاهان به سرما حساس می باشند بطوریکه گیاهان جوان در (2-) درجه سانتی گراد و گیاهان مسن در (4-) درجه سانتیگراد دچار سرمازدگی شده و خشک می شوند. بارندگی سالانه برای رشد تاتوره 500 تا 600 میلی متر است. برای کشت تاتوره باید از خاکهایی با ضخامت سطح الارضی مناسب استفاده نمود.

آماده سازی خاک

تاتوره گیاهی است که تقریباً در هر نوع خاکی می روید ولی برای کشت آن در سطوح وسیع خاکهایی با بافت لوم رسی توصیه می شود. این گیاه به مقادیر مناسبی ازت نیاز دارد. در فصل پائیز پس از افزودن کودهای حیوانی مورد نیاز زمین را شخم عمقی می زنند سپس کودهای شیمیایی به میزان 30 تا 40 کیلوگرم در هکتار ازت، 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان مقادیر پایه به خاک افزوده و به وسیله دیسک به عمق 15 تا 20 سانتی متری زمین می فرستند.اواخر زمستان زمین را تسطیح کرده و بستر خاک را برای کشت بذر آماده می نمایند. کاربرد 30 کیلوگرم در هکتار ازت و 30 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر در بهار نتایج مطلوبی در عملکرد دارد. پس از اولین برداشت افزودن 30 کیلوگرم در هکتار ازت همراه با آبیاری سبب تسریع در رویش گیاهان می شود.

تاریخ و فواصل کاشت

تناوب کاشت برای تاتوره مهم نیست و تقریباً می توان آنرا با اکثر گیاهان به تناوب کشت نمود کشت مداوم تاتوره در یک زمین مناسب نیست و بهتر است تکرار کشت آن در یک زمین پس از 3 سال انجام گیرد. اواخر اسفند زمان مناسبی برای کشت مستقیم در زمین اصلی است.زمان مناسب برای کاشت بذر در خزانه هوای آزاد اواخر اسفند ماه می باشد.

کاشت

تکثیر تاتوره توسط بذر انجام می گیرد. بعضی آنزیم های بازدارنده رشد در بذور این گیاهان سبب کاهش چشمگیر قوه رویشی آنها می شود از این رو به منظور افزایش قوه رویشی بذور را باید قبل از کشت به مدت 24 تا 48 ساعت در دمای 35 تا 40 درجه سانتی گراد در آب خیساند.کاشت تاتوره به دو روش مستقیم و غیرمستقیم صورت میگیرد. کاشت مستقیم : در زمان مناسب (اواخر اسفند) اقدام به کشت ردیفی بذور در زمین اصلی می شود.بذور در ردیفهایی به فاصله 60 سانتی متر کشت می شوند.عمق بذر تاتوره در هنگام کشت باید 2 تا 5/2 سانتی متر باشد.

برای هر هکتار زمین به 12 تا 15 کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است. پس از کشت برای ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک،غلتک زدن مناسب است و سبب هماهنگی در رویش بذور می شود. پس از کشت بلافاصله باید زمین را آبیاری نمود. کاشت غیر مستقیم : اواخر زمستان اوایل بهار بذور را در خزانه هوای آزاد کشت می نمایند وقتی گیاهان چهار برگی شدند و ارتفاع آنها به 8 تا 12 سانتی متر رسید نشاء ها را در ردیفهایی به فاصله 60 تا 70 سانتی متر در زمین اصلی کشت می شوند.فاصله دو بوته روی ردیف کاشت 25 تا 30 سانتی متر مناسب می باشد. بعد از انتقال آنها را آبیاری می نمایند.

داشت

انجام شخم عمیقی در فصل پائیز به منظور از بین رفتن علفهای هرز و تهویه خاک ضرورت دارد.رشد اولیه این گیاهان به کندی صورت می گیرد و علفهای هرز به سرعت رشد می کنند و سطح زمین را می پوشانند لذا مبارزه با علفهای هرز در اوایل رویش گیاهان ضرورت دارد علف کشهای مناسب تاتوره عبارتند از ترفلان (Treflan) و اولیترف (Olitref) به مقدار 5 تا 6 لیتر در هکتار می باشد از علف کش گراماکسون (Gramoxon) هم می توان قبل از رویش بر علیه علفهای هرز به صورت محلول پاشی استفاده نمود.برای مبارزه با قارچ عامل لکه برگی (Alternaria Crassa) می توان از ارتوسید (Orthocid) 2 درصد یا از محلول دیتان (Dithane) به صورت محلول پاشی استفاده نمود.

برداشت

اگرچه گیاهان در مرحله گل دهی بیشترین مقدار آلکالوئید را دارند ولی طول برگها که به 15 تا 20 سانتی متر رسید،نیز می توان آنها را برداشت کرد. اولین برداشت در اوایل تیر، دومین برداشت بین ماههای مرداد – شهریور و سومین برداشت و آخرین برداشت قبل از فصل سرما و در اواخر پائیز انجام می گیرد. پس از آخرین برداشت باید گیاهان را ریشه کن نمود. اندام های برداشت شده را باید خشک کرد. بدین منظور می توان از خشک کن های جریان هوای گرم با دمای 50 درجه سانتی گراد استفاده نمود. مقدار محصول 8 تا 15 تن در هکتار وزن تازه گیاه است که از آن 5/1 تا 5/2 تن در هکتار وزن خشک بدست می آید. تذکر : برای جمع آوری بذور ابتدا باید میوه های رسیده را برداشت نمود. پس از خشک شدن میوه ها را خرد کرد و بذور آنرا از سایر قسمتها جدا می نمایند. عملکرد بذر 2/1 تا 7/1 تن در هکتار می باشد.