گیاهان دارویی

خانواده میخک Caryophylaceae  :

خانواده میخک یا کاریوفیلاسه یکی از خانواده‌های گیاهی است که تعداد گیاهان وابسته زینتی آن زیاد نیست.

از گیاهان زینتی این خانواده می‌توان به دایانتوس کاریوفیلوس Dianthus caryophillus، دایانتوس باراباتوس Dianthus barbatusیا قرنفل و ژیپسوفید اشاره کرد.

میخك معمولی Dianthus caryophillus
بر اساس مدارک و اسناد تاریخی میخک دایانتوس یک گیاه بسیار قدیمی است و حداقل 300 سال قبل از میلاد مسیح بعنوان گل مورد علاقه افراد در مراسم مختلف مورد استفاده بوده است (دایانتوس به یونانی به معنی بوی خدایان است). احتمالاً بوی خوش و رایحه این گل در طی این سال‌ها و شاید در اثر عملیات به نژادی از بین رفته و بر اثر تغییرات ژنتیكی دارای خصوصیات دیگر شده است.

بطور کلی میخک‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1- میخک‌های تک شاخه یا میخک‌هایی که اصطلاحاً تحت نام میخک‌های استاندارد معروف هستند. این گیاهان گل‌های درشت، تک شاخه و دم گل بسیار بلندی دارند.
2- میخک‌های خوشه‌ای یا پا کوتاه که اصطلاحاً میخک‌های مینیاتوری می‌نامند . در این گروه گل‌های اِسپریل از گل‌های چند شاخه، منشعب و ریز تشکیل شده‌اند که دم گل‌های کوتاهی دارند.
کاربرد و مصرف میخک‌ها بیشتر بستگی به فرهنگ عامه مردم و شناخت مردم دارد. در ایران اصولاً مردم گل‌های شاخه بلند با گل درشت‌تر می‌پسندند. اما در نزد اروپاییان گل‌هایی با دم گل کوتاهتر و در اندازه کوچکتر مطلوب است. بطور متوسط هر سال حداقل 10 تا 15 رقم جدید از میخک به دنیا معرفی می‌شود، لذا برای رشد و نمو این گیاه باید با دانش روز و تکنولوژی‌های پرورش آن آشنا شویم.
پرورش میخک‌ در گلخانه‌ها و سیستم‌های حفاظت شده اثر بهتر و مناسب‌تری را در عملكرد دارد. در ایران فقط فصولی از سال یعنی زمستان و پاییز این گیاه را در گلخانه پرورش می‌دهند و در بقیه فصل‌ها آن را از سیستم گلخانه‌ای خارج کرده و در هوای آزاد کشت می‌کنند.
اگر میخک بعنوان یک گیاه یکساله کشت شود معمولاً بین 60 تا 80 بوته در یک متر مربع كاشته می‌شود. از آنجا که تعداد 200 شاخه گل بریده در هر متر مربع عدد مناسبی بوده و با هزینه‌های این محصول همخوانی بسیار خوبی دارد، در مجموع پرورش میخك‌ها به صورت 35 تا 45 بوته گل در متر مربع مناسب است. اما باید در نظر داشت كه هدف از کشت آن حداقل یک محصول دو ساله باشد.
میخک‌ها عمدتاً از گروه گیاهان متمایل به روزهای بلند هستند. غیر از طول روز نکته حائز اهمیت در مورد میخک اندوخته غذایی خاک به مقدار کافی است. به همین منظور خاک‌های غنی از مواد غذایی، عمیق و حاصلخیز برای کشت و كار میخک توصیه می‌شود. خاک مناسب برای پرورش میخک مخلوطی از خاک برگ، خاک لومی، پیت و مقدار کمی کود دامی پوسیده شده می‌باشد. در چنین ترکیبی بشرط اینکه عمق خاک حداقل 35 تا 50 سانتیمتر باشد گیاهان را مستقیم در بستر اصلی گلخانه کشت می کنند در نتیجه محصول مورد انتضار یعنی حداقل 200 شاخه در هر متر مربع در سال بدست می آید.
در تغذیه میخك كلات‌های روی و آهن نقش مهمی دارند. هم‌چنین در کشت و کار میخک عناصر غذایی، ماکروالمنت‌ها و میکروالمنت‌ها به خاك افزوده می‌شوند.
عامل بسیار مهمی که در تغذیه میخک نقش تعیین کننده‌ای دارد کاربرد انیدرید کربنیک یا گاز CO2 است.
کاربرد CO2 یا دی اكسید كربن به عنوان یك گاز و یكی از نهادهای اصلی عمل فتوسنتز اهمیت فراوان دارد و مقدار آن بین 300 تا 1000 قسمت در میلیون در سنین مختلف توصیه شده است. در سنین جوانی وقتی که گیاه 6 تا 8 برگ دارد در حدود ppm 3000 انیدرید کربنیک در گلخانه استفاده می‌شود و این کار تا دوره قبل از گل دهی ادامه می‌یابد.تکثیر میخک بوسیله قلمه‌های سبز و میانی ساقه انجام می‌گیرد.
کاربرد هورمون‌ها زمانی توصیه می‌شود که سرعت ریشه زایی گیاه از نظر اقتصادی مهم باشد. میخک گیاه سخت ریشه زایی نیست اما در مراكز تولیدی بزرگ میخك جهت كوتاه کردن فاصله زمانی ریشه دار شدن به کمتر از سه روز از هورمون‌ها استفاده می‌كنند. برای ریشه زایی از ایندول بوتیریک اسید IBA یا ایندول استیک اسید IAA به مقدار 2000 تا 4000 قسمت در میلیون (ppm) استفاده می‌شود. بعد از تکثیر و ریشه دار شدن، گیاه را به محل اصلی که از شرایط ویژه‌ای برخوردار باشد منتقل می‌كنند.
با توجه به اینکه میخک گیاهی با ساقه خیلی قطور است و از استحکام چندانی برخوردار نیست، لذا برای پرورش آن توجه به نکاتی ضروری است.
مرحله اول - سربرداری یا Pinching؛ در مرحله اولیه رشد گیاه شروع می‌شود وقتی 6 تا 8 برگ روی گیاه ظاهر شد، آخرین جوانه برگی قطع می‌شود تا از بخش‌های پایین شاخه زایی صورت بگیرد.
مرحله دوم – مرحله گل دهی؛ بعد از پایان مراقبت‌های لازم از گیاه مرحله گل دهی فرا می‌رسد. وقتی كه غنچه اول ظاهر شد تعداد زیادی غنچه‌های دیگر در اطراف وجود دارند كه حذف آن‌ها ضرورت و اهمیت خاصی دارد. بهترین زمان برای برداشت گل‌ها وقتی است که 25 تا 30 درصد گل‌های مزرعه شکفته شده باشند. برای میخك زمانی كه یك سوم طول گلبرگ‌ها از غنچه خارج شده باشد بهترین زمان چیدن (برداشت) گل است.
هم‌چنین دو گروه از عوامل در ماندگاری گل‌های شاخه بریده دخالت دارند. الف) عوامل قبل از برداشت ب) عوامل بعد از برداشت گل.

عوامل قبل از برداشت
1) نور مناسب؛
2) درجه حرارت مناسب؛
3) تغذیه.

عوامل بعد از برداشت
1) مرحله برداشت گل (كه در هر گلی متفاوت است)؛
2)كنترل مقدار اتیلن تولیدی.
برخی از مواد بازدارنده نظیر ترکیبات نقره و كاربرد اتانول به مقدار 8% جایگزین بسیاری از مواد نگهدارنده هستند. با استفاده از این تركیبات عمر گل‌های بریده میخک گاهی تا سه برابر زمان عادی آن افزایش می‌یابد.

میخك فضای آزاد Dianthus barbatus
میخك فضای آزاد یا میخک چمنی با داشتن گل‌های قرمز منظره زیبایی را ایجاد می‌کند. تکثیر آن بوسیله بذر و روش رویشی انجام می‌شود.
قرنفل یکی دیگر از گیاهان خانواده میخک است که دارای رنگ‌های متنوع و نهنج برجسته است و بطور کامل خصوصیات کاریوفیلاسه را داراست.

گیاه صدفی
گیاه صدفی یا ژیپسوفید دارای گل‌های سفید رنگی است که مقاومت خوب آن در برابر خاک‌های آهکی و گچی سبب شده تا نام ژیپسوفید را به آن دهند. ژیپسوفید بعنوان یک شاخه بریده و گیاه فضای سبزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.