نگاهي كوتاه به شهرستان ساوه

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
ساوه يكي از شهرها و مناطق باستاني بازمانده از دوران ساساني است كه به معني خرده طلا آمده است. تپه باستاني ساساني آسياباد (سير آباد) در مجاورت شهر، هم چنين تپه ها و محوطه هاي تاريخي هريسان، خرم آباد، آوه نشان گر قدمت اين است. ساوه در روزگار پارتيان با نام «سواكينه»، يكي از منازل مهم ميان راهي و در سده هفتم قبل از ميلاد يكي از دژها و منازل سرزمين ماد به شمار مي رفته است. از وضعيت ساوه در روزگار پيش از اسلام اطلاع دقيق و مستندي در دست نيست، اما از قرن دوم هجري به بعد در مورد اين شهر اطلاعات و روايات مكتوب زيادي موجود مي باشد. ورود حضرت معصومه (ع) به ساوه در راه سفر خراسان و بيماري ايشان در ساوه، نخستين رويدادي است كه در تاريخ اوايل دوران اسلامي اين شهر ذكر شده است. به نظر مي رسد كه گسترش خلافت اسلامي تا مرزهاي چين، حمل و نقل كالا، كاروان هاي زيارتي حجاج و آباداني راه ابريشم، توسعه شهر ساوه را در سده هاي نخستين اسلامي فراهم آورده است.
ناحيه و شهر ساوه در روزگار ديالمه و سلجوقيان پيوسته مقر زمستاني سلاطين ديلمي و سلجوقي و سپاهيان آنان بوده كه معمولا ييلاق را در ناحيه خرقان و همدان مي گذرانده اند. سراي معروف ديلمان و كوشك سلطاني ساوه اقامتگاه شاهان سلجوقي بوده است. رونق و آبادي شهر ساوه در روزگار سلجوقيان به اوج خود رسيد و ساوه به مركز سران قبايل متحد سلجوقي كه لقب اتابك داشتند، تبديل شد. از اين روزگار تا دوره خوارزمشاهيان بسياري از وزراي سلجوقي و خوارزمشاهي ساوجي بوده اند كه هريك در زمان خود در آباداني و ايجاد بناهاي شهري آن كوشيدند. ساوه در جريان حمله خانمان بر انداز مغول در قرن هفتم هجري صدمه و آسيب فراواني ديد. مغولان شهر را ويران كرده و ساكنان آن را از دم تيغ گذراندند. عماد الملك ساروجي وزير با تدبير و دانشمند سلطان محمد و سلطان جلال الدين خوارزمشاهي از جمله افرادي است كه در جريان حمله مغول جان خود را از دست داد. در دروه جانشينان هلاكو (ايلخانان) قسمت عمده اي از خرابي هاي هجوم مغول مجددا بازسازي شد. در اين دوره نيز ساوجيان هم چنان در مقامات و مناصب ديواني دولت ايلخاني به خدمت در آمدند كه از آن جمله مي توان به خواجه سعد الدين ساوجي وزير غازان خان، امير نظام الدين يحيي ساوجي، خواجه ظهير الدين ساوجي، خواجه شمس الدين ساوجي و… اشاره كرد.
ساوه در دوران تيموريان و آق قويونلو از غارت هاي متعدد و رقابت هاي ميان شاهزادگان آق قويونلو صدمه فراواني ديد. ورود تركمانان چادر نشين و استقرار آنان در اطراف ساوه و دستيابي سران آن به حكومت و درگيري و رقابت داخلي آنان، صدمه و آسيب سنگيني به اقتصاد و نيروهاي توليدي شهر وارد ساخت. در دوران صفويه بلوكات ساوه يكي از قلمرو هاي استقرار ايلات وابسته به نهاد حكومت صفويه (قزلباش و شاهسون ها) شد. اينان در حقيقت به مثابه قواي نظامي حكومت در نواحي مجاور پايتخت استقرار يافتند. از جمله ايل بيات كه در دشت هاي ساوه و زرند مستقر شدند و آن جا را به عنوان قلمرو زمستانه خود برگزيد. در دوره صفويه شهر ساوه دوباره آباد شد و كاروان‌سراها، راه ها، رباط هاي ميان راهي، مساجد، بازار سرپوشيده و بناهاي متعددي در آن احداث گرديد. با اين حال خرابي هاي ناشي از هجوم و حمله تيموريان، جنگ ها و كشمش هاي زمان آق قويونلو ها به تمامي بازسازي نشد. در اواخر دوره صفويه به ويژه در زمان حكومت شاه سلطان حسين صفوي، ضعف حكومت مركزي و تاخت و تاز قبايل و ايلات، رويدادهاي ناشي از جنگ هاي ايران و عثماني و فتنه افغان، آسيب هاي جدي و فراواني به رشد و توسعه شهر وارد كرد.در روزگار زنديه با احداث بناي معروف چهار سو، در احياي مجدد بازرگاني ساوه كوشش شد. در فاصله پايان دوران صفويه تا قاجاريه، شهر در تسلط حكام وابسته به گروه هاي ايلي پر نفوذ ناحيه مانند خلج ها قرار گرفت. با پايتخت شدن تهران، اهميت ساوه كاسته شد. در حال حاضر شهر ساوه يكي از شهرهاي آباد استان مركزي است و توسعه صنعتي آن موجبات رشد روز افزوني را فراهم آورده است.