نگاهي کوتاه به شهرستان زنجان

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
منطقه زنجان از گذشته دور و به دليل قرار گرفتن بر سر راه تجاري ري قديم به آذربايجان داراي اهميت بوده است. قديمى ترين نامى كه به اين منطقه اطلاق شده، زنديگان به معناى اهل كتاب زند (معروف ترين كتاب آيين زردشتى ساسانى) و گان از پساوند اهل باستان است كه در دوره ساسانيان بر اين منطقه گذاشته شده است. نطفه اصلي اين منطقه از شهر زنجان آغاز شده و در کتاب هاي تاريخي و سفرنامه جهانگردان، پژوهشگران و سفيران سياسي کشورهاي مختلف بارها از اين منطقه ياد شده است. حمدالله مستوفي در "نزهه القلوب" درباره زنجان چنين آورده است "... زنجان از اقليم چهارم است... اردشير بابكان آن را ساخت و "شهين" خواند و دور و باروش ده هزار گام است در فترت مغول خراب شد. هوايش سرد است و آبش از رودخانه‌اي كه به آن شهر منسوب است و از حدود سلطانيه برمي ‌خيزد و در سفيدرود مي ‌ريزد و از قنوات ارتفاعات آن جا اكثر غله بود و در رودخانه جاليز و برنج نيز كارند، اما در آن شهر و ولايتش ميوه نيست و از طارمين آوردند..." ياقوت حموي که در قرن هفتم هجري قمري مي زيسته است در "معجم البلدان" درباره زنجان چنين آورده است "... زنجان به فتح اول و سكون ثاني شهر بزرگ و مشهوري است از نواحي جبال كه بين آذربايجان و ديگر شهرهاي جبال واقع شده است. نزديک قزوين و ابهر است. عجم آن را به فتح (گاف) زنگان گويند. از اين شهر مردماني از اهل علم و ادب و حديث برخاسته ‌اند. در سنه 24 هجري قمري به زمان عثمان بن عفاف (براء ين عازب) را ولايت ري داد و او در ابهر جنگيد و آ ن جا را فتح كرد و بعد قزوين را گشود و سپس متوجه زنجان شد و آن را با قهر و غلبه فتح كرد..." در كتاب "حدودالعالم من المشرق الي المغرب" که در قرن چهارم هجري قمري تاليف شده، درباره زنجان چنين آمده است ".. زنگان شهري است با نعمت بسيار و مردماني آهسته..."
ديرينگي و قدمت زنجان بر اساس مطالعات انجام شده به اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد مربوط مي رسد. وجود نظرهاي گوناگون درباره قدمت و تاريخ اين منطقه اظهار نظر نهايي در مورد تاريخ اسکان در اين منطقه را با دشواري روبه رو كرده است. دانشمندان با استناد به وجود محوطه‌هاي تاريخي در گاوازنگ، قره تپه، منجوق تپه و قبرستان‌هاي محوطه مذكور به فاصله هاي 4، 6 و10 كيلومتري شهر فعلي، موجوديت شهر زنجان را در اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد تأييد مي كنند. آنچه مسلم است اين که موجوديت شهري زنجان در دروه ساسانيان تاييد شده است. با گسترش شهر زنجان و ايجاد بخش ها، روستاها و دهستان هاي بسيار در اطراف آن، اين منطقه از نظر تقسيمات کشوري به شهرستان تبديل شد.