آرامگاه ها ،امامزاده ها و زيارتگاه ها درشهرستان اراك
امامزاده حوا خاتون موت آباد
بناي تاريخي امامزاده حوا خاتون واقع در قريه موت آباد در 15 كيلومتر شمال اراك و در مسير بزرگراه اين شهر به قم واقع گرديده است. بنا به سنگ نبشته موجود در امامزاده بناي اوليه اين امامزاده در سال 487ه.ق. ساخته شده است. بناي امامزاده از سه بناي مجزا تشكيل شده است. ايوان رفيع اين بنا به ارتفاع تقريبي پنج متر مي باشد. قسمتي از اين بنا نمايي شبيه به صليب يوناني داشته بازوهايش به طاقنما و تقاطع آن به گنبد آجري منتهي مي گردد. اهميت اين بنا به گنبد هرمي شكل آن است كه داراي 12 ترك بوده و تزئينات كاشيكاري زيبايي داردآرامگاه ها امامزاده ها و زيارتگاه ها
عمده تزئينات اين بنا همان كاشيكاري و آجر كاري گنبد است به ارتفاع تقريبي پنج متر مي باشد همچنين در اين امامزاده چند سنگ نبشته موجود است كه يكي از آنها تاريخ ساخت امامزاده را 487 ه.ق. نشان مي دهد عمده مصالح اين بنا شامل : كاشي، آجر، سنگ و ملات مي باشد.آرامگاه ها امامزاده ها و زيارتگاه ها
بنا به روايات و قول سالمندان آبادي شاه طهماسب در لشكركشي اي كه به منظور جنگ با عثمانيان در پيش داشته از كنار اين ابادي گذشته و دستور مرمت گنبد اين بنا را داده كه خود نشان دهند تعميرات اين بنا در دوره هاي مختلف مي باشد.
بناي امامزادگان عبدا... و آمنه خاتون اراك
اين بنا واقع است در محله عباس آباد اراك و در حاشيه خيابان شهيد بهشتي قرار گرفته و زيارتگاه عموم مي باشد اين اثر با هسته معماري اوليه شهرسلطان آباد اراك يعني مجموعه بازار و محله هاي حصار و قلعه فاصله داشته ولي به سبب توسعه و گسترش اراك اكنون با سايره محله ها پيوند دارد. بر اساس و قضنامه سنگي موجود در ديوار امامزاده دو تن از فرزندان امام موسي كاظم به نامهاي شاهزاده عبدا.. و خواهر وي آمنه خاتون در داخل بناي نامبرده آراميده اند. بر اساس و قضنامه مذكور كه متعلق به سال 255 ه.ق. مي باشد در آن زمان بناي امامزاده در جنوب شهر سلطان آباد قرار داشته و شخصي به نام يعقوب بن ابراهيم انجداني يكي از صاحب منصبان لشگري دوره قاجار قلعه باغ مشجري جهت دخل و خرج آن وقف كرده است.
هيچگونه مدرك ياسند معتبري درارتباط با سازنده اين بنا و تاريخ آن وجود نداشته و تا حال براي شناسايي تاريخ دقيق اين بناگمانه زني اي نشده است مع الوصف احتمال مي رود كه قسمت چهار تاقي شكل بنا به احتمال در دوره صفويه ساخته شده ولي درباره تاريخ احداث سردابه همچنان نمي توان تاريخي را پيشنهاد كرد فرم و نوع تاق و تويزه به سبك اصفهاني و دوره صفوي مي باشد. بناي اوليه اين اثر مربوط است به يك سردابه و نيز طرح يك معماري چهار تاقي شكل كه بر روي اين سردابه بنا شده است شكل سردابه بنا مدور و فاقد راه پله ورودي بوده و پايه و شالوده آن به ارتفاع حدود 60 سانتيمتر از سنگ ولي بقيه آن از آجر تشكيل گرديده است.
اين بنا داراي هسته اي مركزي و الحاقاتي در شرق و غرب مي باشد هسته مركزي شامل يك چهار تاقي است با پلاني چليپا شكل كه در زير آن سردابه قرار گرفته است در شرايط فعلي گنبد بنا يك پوش بوده و در هر سمت پايه گنبد يك نورگير وجود داشته كه در دوره هاي بعد آنها را تيغه كرده اند. بنيان اصلي بنا خشت بوده ستونهاي آن بسيار حجيم و اين افزايش حجم باعث شده تا دالان كوتاهي در چهار طرف زير گنبد خانه بوجود آيد در زير گنبد و در قسمت فوقاني ديوارها بقاياي نقاشي باقميمانده كه موضوعات آنها برگ، گل بوته و درخت سرو با رنگهاي سيز و زرد و قهوه اي ومشكي مي باشد.
بقاع متبركه هفتاد ودوتن ساروق
بقعه هفتاد و دو تن در فاصله 60 كيلو متري شمال غربي شهرستان اراك در روستاي ساروق قرار دارد . در مدخل ورودي روستا قبرستان عمومي است كه اين بنا در ميان آن بوسيله ديوار گلي محصور گرديده و شباهت به باغ بزرگي دارد . بر اساس شواهد و مدارك موجود بناهاي مذكور حداقل مربوط به قرن ششم هجري قمري كه علاوه بر هيئت كلي بنا وجود ضريحهاي چوبي كتيبه دار با تاريخ هاي واضح بر روي آنان مويد اين نظر است , البته تاريخ بنا قطعا بايد پيش از آن باشد كه اين مطلب نياز به پژوهش و بررسي اساسي در مجموعه دارد.
سطح دو بناي موجود از كف محوطه حداقل يك متر پائينتر گرفته شده , شكل كلي گنبدها با پلاني چهار ضلعي است كه بوسيله گوشواره ها پلان تبديل به هشت و سپس به شانزده گرديده
سطح داخلي گنبدها با گچ پوشيده شده و روي آن با خطوط كوفي منقوش گرديده است. وجود خط نوشته هائي از نوع نسخ بر روي ديواره هاي داخلي و بر روي صندوق هاي چوبي مقابر و درهاي چوبي از لحاظ تعيين قدمت و تاريخ بنا و سازندگان و مدفونين بسيار حائز اهميت مي باشد
بر روي درب يكي از گنبدهاي اين مجموعه كه دربي چوبي و ساده است در سطح بيروني چهار ضلع آن سوره مباركه آيت الكرسي منقوش است , و سپس در قاب داخل آن , صلوات كبيره با عنوان " اللهم صلي علي النبي و الوصي......." قرار گرفته , اين درب داراي تاريخ ( سنه 987 ) است
در يكي از گنبدهاي اين مجموعه گويا هفت قبر وجود دارد كه در آنها سه صندوق چوبي ديده مي شود و دو صندوق چوبي آن داراي كتيبه اي است كه در يكي از آنها متن آن چنين شروع مي شود
: " امر هذالمرينه سبحان .......". يكي از زيباترين قسمتهاي اين گنبد محراب بسيار ارزشمندي است كه بر روي ديوار جنوبي قرار دارد , سطح محراب بطور كامل داراي نقاشي است و رنگ طلائي در آن استفاده گرديده است
بقعه شاه قلندر روستاي انجدان
بقعه فوق واقع است در روستا انجدان كه در 27 كيلومتري جنوب شرقي شهر اراك قرار دارد. اين بنا مربوط به شاه عبدالاسلام معروف به شاه قلندر فرزند شاه مستنصر با ... دوم شاه غريب مي باشد كه بعد از وفات پدرش رياست فرقه اسماعيليع را به عهده داشته و به احتمال زياد مربوط به دروه ايلخاني مي باشد.
اين بنا داراي پلاني هشت ضلعي است كه در چهار ضلع آن وروديها قرار گرفته اند سه ورودي از چهار ورودي مذكور بسته و فقط ورودي ضلع جنوبي كه داراي ايوان الحاقي مي باشد و است. در چهار ضلع داخلي آرامگاه طاقنماهاي بلندي كار شده كه فضاي معماري داخلي را از يكنواختي بيرون آورده است.
گنبد بقعه دو پوش و آجري بوده و پوشش خارجي آن به شكل هرمي شانزده ترك مي باشد . ساقه گنبد داراي شانزده ضلع و چهار نورگير با پنجره هاي مشبك چوبي در چهار جهت اصلي است در بعضي از قسمتهاي بيروني پي ديوار تا ارتفاع تقريبا" 5/1 متر از سنگ لاشه ساخته شده است. تزئينات اين بنا شامل رسم بندي و گچبري سر در ايوان ورودي اصلي مي باشد لازم به ذكر است ارتباط با پشت بام با يازده پله از ضلع شرقي بر قرار مي شود مصالح عمده اين بنا شامل :آجر ، ملات گل ، گچ ، سنگ و غيره مي باشد
مقبره حاج آقا محسن اراكي
آرامگاه و مقبره حاج آقار محسن اراكي در يكي از دروازه هاي قديمي شهر اراك كه به دروازه شهرجود معروف مي باشد واقع شده است. تاريخ ساخت آرامگاه فوق در سال 1273 ه.ق. بر مي گردد زماني كه شخص حاج آقا محسن اراكي اقدام به بناي مقبره اي مناسب با گنبد و ايوان براي محل مدفن و الدين مكرمه اشت مي نمايد پس ا ز وفات خود حضرت نيز ايشان در كناره قبور پدر و مادر گراميشان بخاك سپرده مي شوند.
علت معروفيت حاج آقا محسن اراكي به واسطه خدمات علميه ايشان مي باشد كه شامل قضاوت در اراك و نواحي آن برگزاري حوزه درس و بحث و موقوفات بسيار زياد ايشان مي باشد. عمده ترين خدمت ايشان تاسيس حوزه علميه قم مي باشد كه در اين راه سهم بسياري داشته اند.
بناي مورد نظر از اثار دوره قاجاريه بوده و داراي گنبدي كوتاه و عرقچين آن شكل منظمي دارد پلان اثر فوق چند ضلعي بوده و درب ورودي اصلي از قسمت جنوب مي باشد اصل بنا از يك ايوان آجري كه رو به جنوب ساخته شده و اطاق آرامگاه و همچنين دو اطاق در دو سوي ايوان و نيز دو اطاق ديگر در دو طرف آرامگاه تشكيل شده است. داخل ايوان با كاشي معقلي در رسم بنديها كار شده كاشيها به رنگهاي زرد، آبي ، سفيد و مشكي است و نقشها شامل پنج پري، تزنجهاي تركيبي و سه پري و هفت پري مي باشند. از اراه ايوان كاشي خشتي هفت رنگ با رنگهاي متنوع بوده و زير گنبد در داخل مقبره نيز با كاشي معقلي و با رنگهاي ذكر شده فوق تزئين يافته است. ازاره نيز مانند ايوان داراي كاشي خشتي هفت رنگ مي باشد.
