نگاهي كوتاه به شهرستان اراك

طبيعت در شهرستان اراك 

 

رودخانه قره چاي يا زرين رود

اين رودخانه از دو رود تشكيل مي شود و وسعت حوزه آبريز آن حدود 23921 كيلومتر مربع است . شاخه جنوب آن از كوه هاي سربند و راسوند و تالاب وعمارت و سراب هاي استان ، عباس آباد ، كله و نهرميان سرچشمه مي گيرد . اين شاخه ها در محل پل دو آب به هم پيوسته ، رود واحدي را به نام چرّا « شرا » تشكيل مي دهند ، پس از عبور از بخش چرّا با جهت جنوب به شمال با « دبي » قابل ملاحظه اي به شاخه غربي قره چاي مي پيوندد .

شاخه غربي كه از كوه هاي الوند همدان سرچشمه گرفته از بهم پيوستن شش رود كوچك به وجود مي آيد كه در دشت رزن و بهار به نام سيمينه رود ناميده مي شود ، در دشت كبودر آهنگ ، شاخه فرعي « زهتران » و « خميگان » از شمال به جنوب جريان يافته كه اين رودخانه در انتهاي بخش چرّا با رودخانه چرّا يكي شده و به طرف ساوه جريان پيدا مي كند ، در ساوه نيز دو رود كوچك به نام هاي « سامان » و « ياتان » بهم پيوسته به نام رود مزلقان يا مردقان ( مزدقان ) وارد قره چاي شده پس اط گذشتن از دشت ساوه در محل پل دلاك به قمرود پيوسته و به « مسيله » و به كوير نمك مي ريزد ، طول اين رودخانه حدود 540 كيلومتر است 

اين رودخانه بويژه شاخه هاي آن در سربند و كزاز و بخش چرّا بعلت موقعيت طبيعي ويژه ، مناظر بسيارزيبايي پديد آورده كه از جهت جاذبه هاي تور سيم و بهره برداري جهانگردي و ايرن گردي ، واجد اهميت خاص است ، تراكم اين مناظر دلنشين بويژه در منطقه سربند و كزاز كه سرچشمه ها و سرشاخه هاي متعدد رودخانه را در خود جاي داده بسيار جالب توجه است . اما اين مناظر بسيار زيبا بعلت آن كه در منطقه كوهستاني قرار گرفته و فاصله طولاني با مراكز شهرها دارند ، فاقد امكانات زير بنايي مناسب گردشگري و ايرانگردي هستند . با ايجاد تأسيسات اوليه گردشگري اين مناطق مي تواند از مركز مهم جذب و جلب گردشگر و ايرانگرد باشد و يا حداقل مي تواند مردم استان را بخود جلب كند .

رودخانه قمرود

اين رودخانه كه 288 كيلومتر طول دارد حوزه آبريز آن ، كوهستان هاي اطراف خمين و گلپايگان و خوانسار به وسعت 16050 كيلومتر مربع در جنوب شرقي استان مركزي قرار دارد ، كه مسير قابل ملاحظه اي از اين رودخانه در استان مركزي واقع است . شاخه اصلي آن از كوه هاي لرستان ، گلپايگان و خوانسار سرچشمه گرفته و در هر مكان نام ويژه اي دارد . شاخه اصلي به نام دربند يا گلپايگان ، از كوه هاي زاگرس سرچشمه گرفته و شاخه اصلي و پر آب قمرود مي باشد و در جهت شرق به غرب جريان دارد .

رودخانه خوانسار از كوه هاي اين شهرستان سرچشمه گرفته ، پس از ورود به دشت گلپايگان به آن مي پيوندد .كه در پائين گلپايگان ، خرقاب ناميده مي شود . اين دو رود به نام (( خرقاب )) در 23 كيلومتري شرق خمين در نزديكي (( گلهاگرد )) با رودخانه خمين يكي مي شوند . رودخانه خمين از كوه هاي آشناخور ، سرچشمه گرفته و جهت آن ، جنوب غربي _ شمال شرقي است . 

شاخه هاي كوچكتري در خمين از كوه هاي ( نشهر ) و پشتكوه و دالايي و بيشه علي و حمزه لو سرچشمه گرفته كه در 2 كيلومتري غرب خمين نزديك روستاي ريحان و (( ارّه )) به رود خمين مي پيوندند . رودخانه قمرود پس از گذشتن از نيم ور و كنار محلات و غرب دليجان بسوي قم مي رود و در ناحيه (( پل دلاك )) در 20 كيلومتري شمال شرقي قم به قره چاي پيوسته وارد مسيله شده و به كوير نمك مي ريزد . 

از ديدگاه جاذبه هاي طبيعي گردشگري ، هر چند مسير رودخانه قمرود بويژه پيش از عبور از نيمور محلات به اندازه منطقه سربند و كزاز ، چرّا ، سرسبز و زيبا نيست . اما جاذبه هاي گردشگري و ايرانگردي آن را نبايد ناديده گرفت . بويژه در منطقه خمين و محلات با ايجاد امكانات و تأسيسات به جاذبه هاي گردشگري افزوده مي گردد ، كه مي تواند در كنار جاذبه هاي طبيعي شهر زيباي محلات و پارك و سرچشمه و گلخانه ها و آب گرم معدني ، مجموعه بسيار زيبا و جذابي براي گردشگران به وجود اورد . چشمه هاي معدني

چشمه هاي دايمي فراواني در استان وجود دارد كه به مناسبت فراواني آب و سرسبزي و زيبايي طبيعي و آساني دسترسي به آنها از جاذبه هاي طبيعي بسيار مهم بشمار مي روند و مي توان محل گذران ايام فراغت و تفرجگاه اهالي استان و ايرانگردان باشد .

مهمترين آنها عبارتند از : سرچشمه محلات ، چشمه پنجه علي ، سرآب اسكان ، سرآب حك ( سراب بولاغ ) ، سراب عباس آباد شازند ، چشمه انجدان ، چشمه بالقلو در ساوه ، كه تنها در سرچشمه محلات و پارك كنار آن ، تسهيلات و امكانات جهانگردي ايجاد شده است . در دامنه كوه سفيد خاني ، چشمه چينچلي ، با آب معدني و گوارا مي تواند از جاذبه هاي خود طبيعي به حساب مي آيد .

چشمه هاي آب گرم محلات

چشمه هاي آب گرم محلات به فاصله 15 كيلومتري شمال شرقي محلات قرار دارد . اين چشمه هاي آب گرم معدني در سمت شرقي كوه خورزن در نزديكي روستاي نينه از دهستان خورهه قرار گرفته است . استفاده از چشمه هاي آب گرم معدني محلات سابقه باستاني داشته و مي توان تاريخ استفاده از آن را با آثار باستاني خورهه در يك جهت پنداشت .

از دوران باستان تاكنون از آب گرم محلات به خاطر خواص درماني آن استفاده مي كرده اند . آب اين چشمه ها از تركيب ، آبهاي سولفاته كلسيك و از ته آبهاي ، هيپبر ترمال بوده كه در درمان بيماري هاي نقرس و هم چنين بيماري هاي كبدي ، صفراوي و كليوي و دستگاه گوارش مؤثر است . 

سالهاست كه مردم ايران بويژه استان مركزي و شهرهاي قم و كاشان و اصفهان براي درمان و تفريح و گردش به محلات و آبگرم روي مي آورند . فصول استفاده از چشمه هاي آب گرم محلات بهار و تابستان است به ويژه دو ماهه مرداد و شهريور مي باشد .

چشمه كيخسرو ، سراب حك يا چشمه بلاغ

اين سراي يا چشمه بزرگ در دشت كزاز و در دامنه كوه راسوند قرار دارد . به علت سرسبزي و زيبايي طبيعت قابليت آن را دارد كه از مراكز مهم جذب توريسم و جهانگردي و ايرانگردي باشد .

چشمه چيقلي

در 28 كيلومتري جنوب غربي اراك و در بالا دست روستاي رباط ميل بر سينه با صلابت رشته كوه سفيد خاني ، گردشگاه مصفاي چپقلي واقع است . كه خواص درماني چشمه آب معدني آن زبانزد خاص و عام است . آب معدني چپقلي از رديف آب هاي بي كربنات كليسم دار است و منيزيم آهن دار فاقد هرگونه آلودگي ميكروبي است و از نوع آب هاي سرد و سبك است كه آشاميدن آن اثرات درماني شگرفي در بدن دارد . اين چشمه دائمي با كيفيت مطلوب 8 دهم ليتر در ثانيه آب دهي دارد و تأثير آن در دفع سنگ كليه و مثانه در بين عموم زبان زد است .

آب معدني چشمه گراو

چشمه فوق به فاصله 5 كيلومتري شهرستان تفرش بين دو روستاي گبوران و طراران واقع گرديده است و دسترسي به ان آسان است . آب اين چشمه ، معدني و داراي خواص درماني است . گراو متشكل از چند قسمت در سطح زمين است كه از آنجا به حالت جوشش از سطح زمين خارجشده و در يك قسمت نيز آب همراه گازكربنيك فراوان از منفذي خارج مي شود .

آثار بجا مانده در اطراف چشمه يك چهار ديواري را نشان مي دهد كه بطور گسترده به عنوان حمام زنانه از آن استفاده مي شده است . آب گراو تفرش ، آب معدني بي كربناته مخلوط است كه به نسبت تقريباً مساوي يون هاي سديم و كلسيم در آن يافت مي شود . استحمام در اين آب اثر تسكيني داشته همچنين باعث باز و بسته شدن عروق مي گردد 

درياچه قاسم آباد

اين درياچه طبيعي و بسيار زيبا در غرب بخش چرّا ، در غرب خنداب و در منطقه كوهستاني بين روستاهاي اوچ تپه ، كرد و خورد 7 توتل و قاسم آباد قرار دارد ، محل درياچه دشت كوچكي است كه اطراف آن را كوه ها احاطه كرده اند . نزولات آسماني آن مناطق در آن جمع شده و به صورت درياچه در آمده است . 

در سال هاي خشكسالي آب آن كم و گاهي خشك است . اما در سالهايي كه بارندگي زياد است اين درياچه حتي قابل قايق راني است وسعت آن حدود 3 كيلومتر و 2 كيلومتر است در فصل پائيز و ابتداي زمستان به علت آب و هواي مناسب ، محل تجمع پرندگان مهاجر است .

درياچه ميقان

درياچه يا كوير ميقان در شمال شرقي اراك و در دشت فراهان قرار دارد . مساحت آن از حدود 100 تا 110 كيلومتر مربع متغيير است . حدود كوير يا درياچه ميقان در سال هاي مختلف بر حسب بارندگي متغيير است و محيط آن از 16 تا 24 كيلومتر تفاوت مي كند . آب درياچه شور است . محدوده درياچه ميقان از جهت اقليمي داراي زمستان هاي معتدل است ، همين ويژگي سبب مي گردد كه در پائيز و اوايل زمستان زيستگاه پرندگان بويژه پرندگان مهاجر باشد .

پرندگان مهاجر از قبيل غاز و اردك و سرسبز در هنگام مهاجرت دسته جمعي از سرزمين هاي سردسيري در مسير مهاجرت خود به جنوب ايارن ، حدود 2 ماه از آبان تا آذر را در محدوده اين درياچه بسر مي برند .

درياچه هاي مصنوعي

در سطح استان بجز درياچه هاي پشت سرهاي دليجان و ساوه و بند نيمور ، تعدادي درياچه مصنوعي در پشت سرهاي خاكي به وجود آمده كه تمام آنها از جاذبه هاي جنوب ايرانگردي محسوب مي شوند . يكي از اين درياچه ها كه هميشه پر آب است درياچه دربند جمال آباد قره كهريز است . از اراك تا جمال آباد حدود 30 كيلومتر جاده آسفالته است . 

اين درياچه از رود آب هاي كوهستان هاي قره كهريز و كوه شمس آباد و بويژه دو قنات بسيار پر گرديده كه طول آن حدود 2 كيلومتر با عرض يك كيلومتر است . درياچه هميشه پر از آب شيرين بسيار گوارا است . امكان قايق راني داشته و حتي در تابستان مي تواند از تفرجگاه هاي بسيار زيباي استان باشد .

تالاب هفته عمارت

اين تالاب در بخش كزاز ، كنار روستاي عمارت و نزديك روستاي هفته از توابع سربند است . اين درياچه يا چشمه بسيار بزرگ در ثبيت آب رودخانه چرّا جنبه حياتي داشته و گذشته از زيبايي هاي چشمگير طبيعي آن از جنبه هاي زيست محيطي و توريسم داراي اهميت فراوان است . اين تالاب يكي از زيستگاه هاي خوب پرندگان ( چه مهاجر و چه بومي ) از قبيل اردك و غاز بوده كه در حفظ اكوسيستم جانوري و گياهي نقش مهمي را دارا است . تالاب هفته عمارت گذشته از تأثير فوق در تعديل درجه حرارت و رطوبت منطقه موثر است 

غار قلعه جوق

اين غار در نزديكي روستاي چهرقان از توابع بخش وفس اراك در كوهي به نام قوزي قشلاق واقع شده است . اين غار به وسيله انسان و در دل كوه حفر شده و داراي سه مدخل است .

در گذشته نردباني در پاي آن قرار داشت كه رفتن به درون آن را آسان مي نمود . ليكن امروز آن نردبان از بين رفته است و بدون وسايل كوهنوردي رفتن به درون آن ممكن نيست . برخي معتقدند كه اين غار به منظور دفن مردگان بوده است و در واقع بايد آن را آرامگاه دانست . به عقيده باستانشناسان اين مقبره ها مربوط به دوره مادها بوده است .

غار آسيلي

نزديك روستاي امان آباد است . و در مغرب انجدان قرار دارد . طول كلي غار 5/73 متر و عرض آن 8 متر مي باشد . در آن حوضچه هايي قرار دارد كه ديواره هاي آن يك پارچه از مواد آهكي و بلورهاي منشوري استالاكتيتي پوشيده شده است . مدخل آن با دو دريچه دايره شكل است كه ستوني به محيط يك متر ، ديواره وسطي اين دو دريچه را تشكيل مي دهد .

غار ميلانون يا گلوچه بالا

غار مزبور داراي دو دهانه مي باشد يكي مايل است كه راه عبور و رسيدن به انتهاي آن است و ديگر عمداي است كه در حدود 3 متر بالاتر از دهانه اولي قرار دارد .

غار طاق رچه

اين غار از غار آسيلي به انجدان نزديك تر است . دو درخت بزرگ مقابل دهانه آن روييده و منظره زيبايي به غار داده است . طول غار 22 متر عرض ميانه آن 7 متر ، عرض انتهاي آن 11 متر و ارتفاع غار 3 متر مي باشد . دهانه غار رو به جنوب مي باشد .

غار گيوه كش

گيوه كش غار كوچكي است . طول غار 9 متر و عرض آن 6 متر و ارتفاع آن 5/1 متر است . عرض دهانه نيز 4 متر است كه در قسمت شرق انجدان قرار دارد .

غار شغال دره

غار شغال دره11 متر طول ، 2 متر عرض و 3/1 متر ارتفاع دارد و در دامنه كوه كلوپ جهنم قرار دارد . ( بنابر اظهار اهالي روي اين كوه در فصل زمستان برف باقي نمي ماند كه بدان لقب جهنم داده اند 

غار هين هو

از غارهاي رشته كوه سفيد خاني است . مدخل غار بسيار باز و ارتفاع آن زياد است اما عمق كمي دارد

. غار علي خورنده _ غار دربر كه در تفرش قرار دارند

. غار كهك _ غار سرجوان در دليجان واقع هستند كه غار سرجوان جنبه زيارتگاهي دارد

 غار شاه بلبل

اين غار در كوه هاي شرقي شهرستان محلات ( بين خورهه و دليجان ) واقع شده است . اين غار داراي چشمه اي كم آب است و از نظر مذهبي براي اهالي منطقه غاري مقدس است 

غار كوه ساوه

اين غار در شمال غربي شهرستان ساوه و بالاتر از مقبره اشموئيل پيغمبر واقع است

غار سوراخ گاو

در شمال غربي روستاي خورهه واقع است

. غار يكه چاه : در جنوب شرقي محلات واقع است

. غار گدار چشمه : در كوه ارده و در جنوب نيمور محلات قرار دارد

. غار سرچشمه : در شمال محلات و در كوه سرچشمه واقع است

. غار كشه ريز : در شمال غرب شهرستان محلات و در كوه فيروز كوه واقع است

 منطقه حفاظت شده هفتاد قله

كوهستان هاي مشهور به هفتاد قله به مساحت 82125 هكتار بين شهرهاي اراك و محلات و خمين واقع شده است . با توجه به ويژگي زيستگاهي و ارزش هاي مربوط به حيات وحش ، اين منطقه به عنوان نمونه اي بارز از يك اكوسيستم كوهستاني به شمار مي رود . 

ارزشهاي زيستگاهي كوه هاي اين منطقه باعث شده است كه از زمان هاي قديم يكي از بهترين شكارگاه هاي كشور محسوب مي شود . در يكي از دره هاي بسيار زيباي هفتاد قله بنام دره چكاب كه اين نام به خاطر چشمه اي به همين اسم است سنگ نبشته اي موجود است كه مي رساند اين منطقه از قديم شكارگاهي معروف بوده است .

از شكارهاي بزرگ اين مناطق مي توان به : قوچ و ميش ، كل و بز ، آهو و پلنگ ، گراز كه اين نوع شكارها بيشتر در كوهستان ها بسر مي برند اشاره كرد .

شكار كوچك پرندگان از قبيل : غاز خاكستري ، اردك ، لك لك سفيد ، بلدرچين ، هوبره ، فاخته ، قمري ، كبوتر چاهي ، كبوتر كوهي ، عقاب طلايي ، كركس مصري ، هما و دال اشاره كرد .

منطقه غربي اراك شامل كوه هاي چرّا و وفس

اين كوهستان ها با پوشش گياهي بين 25 تا 60 درصد و آب فراوان از شكارگاه هاي خوب استان است . شكارگاه هاي معروف آن عبارتند از : كوه كوچك زار ، كوه خشكه ، كوه لجور ، از شكارگاه هاي مهم آن : كوه وحش ، شكار آنجا عبارتند از : قوچ و ميش _ آهو و گرگ _ روباه و خرگوش و از پرندگان كبك و تيهو و با قرقره و فاخته است .

منطقه سربند

منطقه سربند بيشتر تپه ماهور است و يكي از شكارگاه هاي خوب استان است . ارتفاعات آن عبارتند از : دواريجان ، گونه ، چوبدر عليا ، چوبدر سفلي ، دو آب ، با زمستان سرد و تابستان معتدل از بهترين شكارگاه هاي قوچ و ميش بويژه كبك است . دره ماليمر و باغ سماق لو از مناطق بسيار زيباي استان بوده و داراي دره هاي سرسبز و چشمه هاي فراوان است . شكار آنجا قوچ ، ميش و كبك و تيهو مي باشد . از چشمه هاي معروف آن سيب در است .