مسجد جامع ششنا و تفرش
مسجد جامع ششنا و در مركز بافت قديمي محله فم شهرستان تفرش واقع شده و نسبت به ساير بناهاي اين محل و تكيه زاعزم آب انبار بلور، گرمابه فم و امامزاده محمد فم از قدمت بيشتري برخوردار مي باشد از نام باني و تاريخ احداث اوليه بناي مذكور اطلاع چنداني در دست نيست و اما اسم مسجد الهام گرفته از نام كهريز و قنات بسيار كهن شهر است. مجموعه بناي مسجد در محوطه مظهر قنات ششنا و واقع شده است.
اجزاي فعلي مسجد از نظر سبك شناسي معماري متعلق به يك دوره نبوده بلكه هر قسمت در دوره خاصي ساخته شده اند: تك منار مسجد مربوط به قرن 5 و 6 هجري گنبد خانه منسوب به قرن 6 و 7 ه.ق. شبستانهاي شرقي و غربي مربوط به اواخر دوره صفويه و تكيه آن مربوط به دوره قاجاريه مي باشد .
بناي مسجد ششنا و امروزه مشتمل است بر گنبد خانه ، منار شبستان، حياط، كاريزششناو و چنار كهنسال كنار مسجد بنظر مي رسد كه وسعت حريم و حياط مسجد در گذشته بسي بزرگتر از ميزان فعلي آن بوده است در حالي كه بسياري از گنبد خانه هاي اصلي مساجد جامع ايوان داراي پلاني چهار ضلعي مي باشند اما گنبد خانه ششنا و تفرش به شيوه هشت ضلعي ساخته شده است. اين صفت، مشخصه اصلي اين بنا مي باشد. ساقه هاي هشت گانه بناي مورد بحث بلند و بر قرار آنها دو پوش منفصل استوار گرديده كه پايه هاي آن توسط تيرهاي چوبي مستحكم كلاف كشي شده اند. اين بنا فقط داراي يك ايوان بلند ولي كم عمق مي باشد كه رابط بين فضاي داخل گنبد خانه و حياط است با فاصله از بناي هشت ضلعي و در سمت شمال غرب حياط، تك مناره مسجد قرار دارد كه آجر كاريهاي مختلف نماي آنرا متنوع كرده است. اين تك مناره قطري معادل سه متر و ارتفاعي به حدود بيست متر دارد. در راس كلاهك اين منار بر روي آجر به صورت بر جسته اسامي « ا.. و لا » ديده مي شود. سر در ورودي به حياط مسجد بنظر مي رسد قديمي تر از دوران صفويه باشد در اين قسمت مقرنسهاي گچي اي است كه بر آن چند خط به شيوه نستعليق در ستايش باني اين بخش و ماده تاريخ 1277 ه.ق. و يك سنگ نوشته مربوط به تزئينات دوره قاجار قرار دارد. مصالح ساختماني اثر ياد شده شامل: آجر، سنگ، گچ، جوك، خاك و آهك مي باشند.
نكته جالب توجه اينكه انجام مراسم مختلف مذهبي در اين مجموعه از ابتداي ساخت تا عصر حاضر تداوم داشته و هنوز رونق خود را حفظ نموده است.
