قلعه ها ،برجها و آتشكده ها درشهرستان دليجان
قلعه تخت كوه
قلعه تخت كوه بر بالاي صخره اي آهكي در دامنه كوهي به همين نام و در شمال غرب روستاي رباط ترك 6 كيلوكتر يجاده هواصلاتي اصفهان – تهران و اقع شده است. اين بنا از ساخته هاي دوره اسلامي مي باشد قلعه تخت كوه داراي پلاني مستطيل شكل و در جهت جنوب غربي – شمال غربي بنا شده است.
. قلعه با سنگهاي نامنظم آهكي همان كوه و با ملات ساخته شده است. ارتفاع باقيمانده ديوارها بين 1 تا 5 متر و ضخامت ديوارها 1 تا 5/1 متر مي باشد ديوار جنوب غربي و غربي تقريبا" سالم مانده وديوارهاي شمال شرق و شرق قلعه تخريب شده اند.
قلعه داراي چهار برج توخالي بوده كه بجز برج جنوب غربي بقيه تقريبا" سالم مانده اند بالاي برجها با چينه ساخته شده كه در حال حاضر بين نيم تا يك متر از چينه باقي مانده است در داخل قلعه آثاري از ديوارهاي بناهاي داخلي به چشم مي خورد كه محدوده سه اتاق در جنوب غربي قلعه مشاهده مي گردد. همچنين در قسمت جنوب غربي قلعه خارج از بنا آثاري از ديواري به طول س70/5 متر و ضخامت 1 متر و ارتفاع 20 سانتي متر باقي مانده كه ساخت و سازهايي در خارج از قلعه است . در قسمت شمال و غربي صخره سنگي زير قلعه كنده شده كه در حال حاضر گله داران از آن به عنوان پناهگاه گوسفندان استفاده مي كنند.
قلعه ريزه سينقان
قلعه ريزه سينقان در 2 كيلوكتر شمال روستاي سينقان از توابع دهستان هستيجان شهرستان دليجان واقع شده است بناي قلعه زيره بر بالاي قرار داشته كه تمامي منطقه هستيجان، از بالاي آ ن قابل مشاهده است. بناي فوق از ساخته هاي دوره تاريخي پارت و ساماني در منطقه مي باشد.
قلعه بناي مستطيل شكل بوده و جهت شرقي- غربي ساخته شده و ورودي آن از جانب شرقي كوه كه داراي شيبي ملايم است كه از طريق ايواني خشتي كه بنظر مي رسد سقفي هلالي داشته امكان پذيربوده است سطح بالاي كوه را با چيدن لاشه سنگهاي ستخت به صورت يك سكو در آورده و سپس قلعه را بر روي آن ساخته اند.
در ساخت خشتهاي به كار رفته در ايوان از كاه بهره گرفته اند ارتفاع باقي مانده ديوارهاي ايوان بين 3 تا 4 متر مي باشد در ديوار خشتي ايوان روزنه هايي نيز وجود دارد. سقف بنا به سمت داخل تخريب شده و محوطه قلعه را پر كرده است در ديوار جنوبي 4 روزنه جهت ديده باني و تيره اندازي به فاصله هاي 2 تا 20/2 متري از هم قرار دارند به گوشه شمال غربي برجي نيم دايره متصل بوده و ساير برجهاي قلعه تخريب شده اند.
ديوار بناي اصلي قلعه تا ارتفاع 5/3 – 3 متري از سنگ لاشه ها و گل بوده و بعد از آن ازخشت استفاده شده است. نزديكترين منبع آب به قلعه قنات، ريزه در غرب آن مي باشد.
قلعه مرد
بناي قلعه مرد واقع است در 14 كيلومتري شمال غربي شهر دليجان اين بنا بر بالاي كوهي در نزديكي كوه موسوم به آقا شاه بلبل در غرب درياچه پانزده خرداد قرار دارد.
به واسطه سفالهاي يافت شده در سطح قلعه قلعه به دوره تاريخي ( پارت – ساساني )محرز گرديده و همچنين نشان دهنده باز استفاده از آن در قرن هفتم هجري مي باشد.
اين قلعه از سه طرف شمال، غرب و جنوب به پرتگاه منتهي و دسترسي به آن از دره شمالي و از سمت غربي قلعه ميسر شده كه عبور از آن به سختي انجام مي گيرد.
در سمت شرق در دل صخره اي كانالي به قطر 3 تا 4 متر و طول برابر با پهناي كوه كند اند و وسط كانال را به صورت پشته در آورده اند تا مسيري براي دسترسي به قلعه ايجاد شود. امروزه نيز براي دسترسي به قلعه از اين كانال بايد عبور نمود.
در سمت شرق همين كانال اتاقي در دل صخره كنده شده كه داراي روزن هايي كوچك و بزرگ بوده و جهت ديده باني طراحي شده است.
در بخش جنوبي قلعه و نزديك پرتگاه ديوارها و بقاياي بناهايي از سنگ و ساروج به ضخامت 90 تا 120 سانتيمتر به ارتفاع 70 تا 160 سانتيمتر وجود دارد. در مركز قلعه گودالهايي بشكل مربع مستطيل و گرد تا عمق 10/3 متري ديده مي شودكه جهت ذخيره آب و يا ذخيره آذوقه در صخره كنده شده اند.
قلعه شش برجي رانج
قلعه شش برجي راونج در جنوب شرقي روستاي راونج از توابع دهستان دودهك شهرستان دليجان واقع شده است. اين بنا روي تپه اي بين دو دره پر از دارو درخت قرار دارد.
اين قلعه كه از بناهاي قاجاريه مي باشد به خاطر دارا بودن شش برج به قلعه شش برجي معروف مي باشد. قلعه داراي پلاني مستطيلي و در جهت شرقي – غربي بنا شده است. ديوار شرقي و برج جنوب شرقي به طور كامل تخريب شده و در آن قسمت مدرسه ابتدايي روستا و در جنوب قلعه دستشويي مدرسه ساخته شده است.
برجها به صورت نيم دايره اي شكل بوده و ارتفاع باقي مانده آنها بين 6 تا7 متر مي باشد برجها در وسط ديوار طولي قرار گرفته از بيرون به صورت نيم دايره و در داخل مواز ديوار قلعه ( چهار گوش) مي باشند. از اضلاع داخلي برجها يك ورودي به داخل برج وجود دارد. همه برجها در داخل داراي طاقنما و طاقچه هستند.
ارتفاع باقي مانده از ديوارهاي اين قلعه 3 تا 5/5 متر مي باشد. از بناهاي داخل قلعه هيچ اثري باقي نمانده است. برجها تا ارتفاع يك تا يك و نيم متر از لاشه سنگ و ملات گل و بالاي آن از خشت و گل ساخته شده اند. ديوارهاي قلعه نيز همانند برجها تا 5/1 متري از لاشه سنگ و گل و بالاي آن از چينه و گل ساخته شده اند. تنها تزئينات اين بنا شامل تزئيناتي بشكل مثلثي، لوزي و زيگزاگي بر روي برجهاست كه به صورت سورخهاي كوچك كنار هم كار شده اند.
قلعه قوقا
قلعه فوقا در يك كيلومتري شرق روستاي درب جوقا ( قوقا) از روستاهاي دهستان هستيجان در جنوب شرقي شهرستان دليجان و در بالاي كوهي بلند قراردارد. با توجه به برررسيهاي باستانشناسي محل و سفالهاي يافت شده در آن بنا مربوط به دوره تاريخي ( پارت و ساساني ) و نشان دهند باز استفاده از آن در دوره اسلامي بويژه در دوره صفويه مي باشد. قلعه قوقا داراي پلاني مربع شكل به ابعاد 20*20 متر بر روي صخره سنگي كوه بنا شده كه بخش شمالي و شمال غرب و شرقي آن به پرتگاه و بخش غربي به كوه منتهي و در شرق نيز با يك شيب تند به طرف پايين كوه مي رود .ديوار شمالي و غربي قلعه به طور كامل تخريب شده و همانند ساير قلعه هاي اين منطقه داراي چهار برج بوده كه در حال حاضر برج جنوب غربي آن تقريبا" سالم و بقيه از بين رفته اند.
در ديوار جنوبي چهار تيركش عمودي وجود دارد. ضخامت ديوارها بين 90 تا 100 سانتي متر بوده و بر اساس وضعيت طبيعي كوه بنا شده اند ديوارها در بعضي قسمتها داراي انحنا مي باشد.
بخش داخلي قلعه نيز همانند ساير قسمتها از شيب كوه پيروي مي كند. در قسمت جنوبي داخل قلعه آثاري از ديوارهاي سنگي چهار اتاق قابل مشاهده مي باشد. نزديكترين منبع آبي به قلعه قنات يغما مي باشد. كه تقريبا" در دو كيلومتري شمال شرقي قلعه واقع است. ديوارهاي قلعه از مصالح سنگ لاشه و ملات گل سرخ ساخته شده و ارتفاعي بين 3 تا 4 متر از آنها باقي مانده است.
قلعه دز دور
قلعه دز دور در يك كيلومتري جنوب غربي روستاي مزوش از توابع دهستان هستيجان شهرستان دليجان واقع شده است. بناي فوق در دوره تاريخي ساخته شده و در دوره اسلامي از آن دوباره استفاده شده است. قلعه دزدور بر بالاي كوهي بلند در فاصله يك كيلومتري جنوب غربي روستاي مزوش قرار گرفته است. اين قلعه داراي پلاني مربع شكل بوده و داراي چهار برج نيم دايره است كه به كلي تخريب شده اند.
ديوارها و تمامي بناهاي داخل تخريب شده و از ديوارهاي اطراف قلعه يك تا يك و نيم متر باقيمانده است. ديوارها و بناهاي قلعه از سنگ و ملات گل ساخته شده اند.
قلعه نشست آباد دليجان
قلعه نشست آباد در 3 كيلومتري شهر دليجان و در 300 متري شرق جاده آسفالته تهران اصفهان قرار دارد. اين قلعه در داخل دشت و در ميان مزارع و باغات قرار دارد. بنظر مي رسد اين قلعه از بناهاي دوره تاريخي بوده باشد كه در دوره اسلامي نيز از آن استفاده شده است. اين بنا داراي پلاني مربع شكل مي باشد كه هر چهار ديوار آن تقريبا" سالم باقي مانده اند . ارتفاعموجود ديوارها بين 8 تا 10 و ضخامت آنها بين 2 تا 5/2 متر مي رسد . بنظر مي رسد ديوارها داراي ضخامت بيشتري بوده اند ولي به واسطه بارندگيهاي مكرر از ضخامت آنها كاستهشده است ضخامت ديوارها به حدي بوده كه بنا به گفته كهنسالان ده دو گاو با هم از روي آن عبور مي كرده است.
قلعه داراي دو ورودي بوده كه يكي در بخش شمالي كه در دوره هاي بعدي با خشت مسدود شده و ديگري در بخش غربي مي باشد در كنار اين ورودي اتاقي براي نگهباني ديده باني و كنترل ورود و خروج افراد به داخل قلعه وجود دارد. اين بنا در هر چهار گوشه داراي برجي نيم دايره اي شكل بوده است . در ديوار جنوبي علاوه بر برج نيم دايره اي برجي مستطيل شكل نيز در بين دو برج كناري وجود دارد.
در داخل قلعه ساختمانهاي مسكوني بسياري وجود داشته كه همگي از خشت و گل ساخته شده و داراي سقوف گنبدي و طاقي شكل بوده اند در داخل اين اتاقها طاقنما و طاقچه هايي نيز وجود داشته است. بناهاي داخل قلعه تقريبا" به طور كامل تخريب شده اند اطراف قلعه بخصوص در بخش شرقي و جنوبي آن آثاري از يك خندق وجود دارد. مصالح به كار رفته در بناي ديوارهاي قلعه از خشت و چينه مي باشد.
