نگاهي كوتاه به شهرستان سپيدان

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
مركز شهرستان سپيدان يا بيضا، اردكان است. اردكان در لغت به معني نوعي از جدول ها و اشكال نجومي است. واژه «ارد» را قهر و غضب نيز معني كرده اند. «ارد» در واژه محلي به معناي شير و «كان» به معناي معدن است، و چون در پيرامون اين منطقه شيرهاي درنده وجود داشته لذا به نام اردكان يعني محل شيرها منسوب گرديده است. ضمنا نام قديمي و اوليه اردكان «ارز كوه» بوده است. قدمت اردكان به دوران صفويه مي رسد و بنا به روايات، در زمان شاه طهماسب صفوي ايجاد گرديده است. نام عربي البيضا به معني سفيد است كه معمولا علاوه بر ناميدن يک شهر جهت نام گذاري يک منطقه وسيع نيز مورد استفاده قرار گرفته است. اين اسم بار اول در زمان تصرف محل مزبور توسط اعراب، به مكان مربوطه اطلاق شده است. در سال 39 هجري (660/659 ميلادي) ساكنين استخر - پايتخت قديمي فارس جنبش جديدي را آغاز كردند تا سيادت متزلزل عربي را ازبين ببرند. به همين جهت فرمانده قشون عرب حوزه فارس با لشكرياني از شهر بصره به جلگه مردودشت اعزام شد. وي براي تشكيل هسته اصلي اردوگاه نظامي خويش جهت سركوب قيام استخر( واقع در حاشيه خاوري مرودشت) قلعه اي را در جبهه باختري آن بنا نهاد.براساس روايات شهر سپيدان از خانه هاي خشتي تشكيل يافته كه با يک حصار محصور شده بود. اين شهر داراي يک ارگ و حومه اطراف آن مي شده و علاوه بر وجود يک مسجد جمعه و مسجد اصلي از 1 زيارتگاه پر از زوار نيز رواياتي نقل شده است. محدوده شهري بيضا در دوره قرون وسطي مي بايستي برطبق نتايج آثار باستاني مكشوفه محدود كامل تل بيضاي كنوني و تپه شاه قلعه قطب الدين و بالاخره تپه و مزارع اطراف آن را شامل شود. آثاري مثل صفحه مرمري منقوش و كاشي و اشيايي مانند ميز سنگي نقش دار نشان مي دهد كه در اين جا نه يک دهكده بلكه يک شهر يا يک جامعه مهم و پيشرفته وجود داشته است. در نهايت بايد يادآور شد كه جنگ هاي متعدد در دوره آل بويه و سلجوقيان به شهر لطمه زده است.