سوغات کرمان
جمعه 6 مرداد 1391 1:19 AM
تنوع و گوناگونی سوغات کرمان بحدی است که هر مسافری با هر توان مالی و با هر علاقه و ذائقه ای می تواند از يک يا چند نوع آن بهره مند گردد.پسته، قاووت، کماچ سهن، سمنو، کلمپه، مسقطی(سيرجان) و سوهان (زرند) با قيمتی نه چندان زياد مرتفع کننده تقاضای عده ای از مسافرين است و طالبان و عاشقان هنرهای دستی می توانند با انواع پته ، قالی، گليم، شريکی پيچ، کارهای قلمزنی زيبا ، ظروف مسی جالب آشنا و به عنوان سوغات خريداری نمايند.
معروفترين سوغات
زيره:که شهرتش از سرزمين ها فراتر رفته و به ادبيات و شعر و ضرب المثل پيوسته و ه
مواره تداعی کننده نام کرمان است.زيره گياهی خوشبو و مقوی است که در چرخه داروئی نيز قرار دارد و انواع مختلفی دارد از جمله :زيره هفتاددم،نودم،زيره کبکو و مرغوب ترين نوع آن سياه رنگ است و در دامنه کوه های هزار و ديگر کوههای استان می رويد.
زادگاه اوليه زيره ، کرمان است و نوع مرغوب آن با رنگی سياه در کوهستانها و به طور وحشی می رويد و بيش از 80 درصد محصول مرغوب از کوه جوپار حاصل می شود .زيره هفتاددم در دامنه های کوه و دره هايی که هوای گرم تری دارد می رويد.اين زيره هفتاد روز پس از عيد نوروز به دست می آيد.زيره نودم در ارتفاعات بالاتر و نودروز پس از عيد نوروز چيده می شود اين نوع زيره درشت تر و عطر بيشتری دارد.زيره کبکو در نزديکی يخچال ها و ارتفاع بالای 3000 متری می رويد و اين زيره بدون عطر و درشت تر از نوع اول است و معمولا خوراک کبک هاست.
پسته:ميوه خاص و سوغات ويژه کرمان ،از نظر کيفيت و تنوع پسته است و از ديدگاهی ديگر، به عنوان يکی از محصولات کشاورزی ارزشمند و پشتوانه اقتصاد کشور می باشد.از ببهترين مناطق استان که در آن پسته کاشته می شود می توان به رفسنجان، رباط، راور، کرمان، بردسير، شهربابک و زرند اشاره کرد.رفسنجان رتبه اول توليد و صادرات پسته ايران را دارد .انواع پسته در کرمان عبارتند از :کله قوچی، اوحدی، رباطی، بادامی، کدويی، راوری و ممتاز می باشد.
قوتوquvetoo(قاووت): برای تهيه قوّتو دانه گياهان زيادی مانند: سياه دانه، خرفه، قهوۀ، جو، بذرکتان، موردانه، هل باد و... را کمی برشته کرده و با شکر مخلوط و سپس آسياب نموده و بدين ترتيب پودر قهوه ای رنگی بدست می آيد و همان طور که از نامش بر می آيد بسيار مقوی می باشد.انواع ديگر آن پسته ای،نارگيلی و نخودی است که هر کدام به ترتيب پسته،نارگيل و نخود با شکر مخلوط می شود.
عطريات و عرقيات:به طور کلی کرمانی ها به داروهای گياهی اعتقاد خاصی دارند و از زمانهای قديم تهيه عرقيات با کيفيت بسيار عالی در خانه مرسوم بوده.در منطقه لاله زار در نزديکی بافت عرقيات ، بخصوص گلاب بسيآر عالی تهيه می شود
ديگر سوغات کرمان :خرما،حنا و روشور می باشد.
کرمان، اين خط‌ه ي خشک و گرم که در طول تاريخ دراز و پر حادثه ي خود سمبل و مظهر‌مقاومت در برابر تهاجم شناخته شده و از جمله ي مغولها و تيموريان و تهاجم آغا محمدخان‌قاجار لط‌ماتي سنگين ديده، کانون حفظ و نگهداري ميراثهاي فرهنگي و هنرهاي بومي نيز‌هست و هزاران سال است که مردم سخت کوش و صبور اين منطقه از کشورمان به موازات ساير فعاليتهاي اقتصادي و اجتماعي به تهيه و توليد انواع فرآورده‌هاي صنايع دستي نيز‌مشغولند و هر چند توانسته اند در زمينه قالي بافي، شالبافي و ترمه بافي شهرتي جهانگير‌کسب کنند، معهذا پته هاي دوخت کرمان نيز داراي ويژگي هايي است که آسان نميتوان از‌آن گذشت.
اين هنر که ريشه در تاريخ و گذشته ي فرهنگي کرمان دارد و هم اينک توليد آن در کرمان،سيرجان و رفسنجان رايج است همانند ساير رشتههاي صنايع دستي سابقه ي توليدي‌مشخص ندارد و هر يک از دست اندرکاران پيدايي آن را به يکي از افسانه‌هاي بومي مرتبط‌ميسازند و متاسفانه بدليل آسيب پذيري منسوجات در برابر عوامل جوي، در موزه‌هاي‌داخلي و خارجي نيز نمونه هايي از پته که بتواند راهگشايمان به کشف سابقه ي اين هنر -صنعت باشد وجود ندارد و قديميترين قطعه پته يي که هم اکنون يافت ميشود روپوش‌مقبره ي شاه نعمت اله ولي در ماهان کرمان است.
پته دوزي نوعي از رودوزي‌هاي ايراني است که طي آن تمام سطح پارچه
بوسيله ي بخيه هاي‌نخي رنگين پوشيده ميشود و هنرمنداني که اکثرا نيز از زنان و دختران خانه دار هستند با‌کمک سوزن نقوشي ذهني را که ملهم از پندارها و بينشهاي شخصي شان است بر زمينه ي‌پارچه ي پشمي ضخيمی بنام عريض مينشانند.
عريض که در گذشته از آن براي دوخت دامن، کت و پالتو نيز استفاده بعمل مي‌آمد پارچه‌‌يي دستباف است که بوسيله ي دستگاههاي بافندگي چوبي توليد ميشد. ولي در سالهاي اخير دستگاههاي چوبي جاي خود را به دستگاههاي تک فاز برقي دادند و پس از آن نيز تدريجا‌بافته هاي کارخانه يي جانشيني عريض‌هاي دستباف شده و هم اکنون پته هاي استان کرمان‌را بيشتر اينگونه پارچه‌هاي کارخانه يي تشکيل ميدهد.
ريس که معمولا در رنگهاي عنابي، مشکي، سبز روشن، سبز تيره، زرد، نارنجي، قرمز، آبي‌‌تيره، سبز ماشي، لاکي و..... مورد استفاده ي پته دوزان قرار ميگيرد نوعي نخ پشمي‌دستريس يا ريسيده شده بوسيله ي ماشين است که ميزان مصرف آن به نسبت نوع نقش و ضخامت يا نازکي نخ مورد مصرف متفاوت ميباشد. ولي بط‌ور متوسط رودوزي هر متر پته به‌‌حدود 375 تا 400 گرم نخ احتياج دارد.
طرز تهيه:
براي تهيه ي يک قطعه ي پته دوزي شده ابتدا عريض را به ابعاد لازم بريده و سپس آن را‌بدست طراح مي‌سپارند و شيوه ي کار نيز به اين صورت است که زنان پته دوز خود‌مستقيما بط‌راح مراجعه نميکنند و فروشندگان مواد اوليه ي پته معمولا مقدار زيادي عريض بريده و طراحي شده در اختيار دارند که بصورت آماده به سوندوزان مي‌فروشند.
در مرحله طراحي، ابتدا طرح روي کاغذ کالک ترسيم ميشود و پس از آن خط‌وط طرح را بط‌ور‌متناسب با سوزن سوراخ کرده و سپس بر روي عريض مورد نظر منطبق ميسازند و روي آن‌پود در گچ يا خاکه ي زغال ميريزند و اين عمل را گرته زني مينامند (براي پارچه‌هاي تيره از‌خاک گچ و براي پارچه‌هاي روشن از خاک زغال استفاده ميشود) سپس نقاط مشخص شده را‌با قلم و مرکب چين روي پارچه مشخص ميسازند. پس از طراحي، انتخاب نخ و رنگ مط‌رح‌است. رنگهاي روشن ظرف سالهاي اخير به پته دوزي راه يافته و رنگهاي اصيل اغلب تيره‌است.
از آنجا که طرحهاي پته نه شلوغ است و نه هندسي رنگهاي روشن چندان جاذبه يي به محصول نميدهد و تيره بودن رنگها ارتباط نقوش را منطقي تر و قابل قبولتر ميسازد.
پس از انتخاب و تهيه ي نخ، پته دوز ابتدا جاي خط‌وط اصلي را سوزن ميزند.
اين مرحله بدليل آنکه نقوش به طور خطی دوخته ميشود. بمرحله ساق دوزي معروف است.سپس داخل نقوش و متن با اسلوب خاصي سوزن دوزي و پر ميشود. که اين قسمت را‌اصطلاحا آب دوزي يا متن دوزي ميگويند. مرحله ي سوم که يکي از مهمترين مراحل پته‌دوزي ميباشد مرحله برگ دوزي و سايه زدن با نخ پيرامون گل‌ها و نقشها است. برگ دوزي معمولا در اطراف حاشيه و بصورت زيگزاک انجام ميشود و آنرا پتک دوزي نيز مينامند(پتک در زبان محلي به معني جوانه است).
پس از اتمام دوخت پته را شسته و با کمک دستگاه مخصوصي بنام نورد اطو زده و آماده ي‌فروش ميکنند.
يکی از معروفترين پته ها، روپوش مقبره شاه نعمت ا... ولی در ماهان کرمان است که يکی از پرکارترين پته های توليد شده در ايران بوده و بيش از يک قرن از عمر آن می گذرد.
معروفترين نقوش پته، طرح پته ای يا درخت زندگی است که به نامهای متعدد در پته به کارگرفته می شود، مانند پته ميری، پته ترمه ای، پته جقه ای، پته بادامی، پته سربندی، پته افشاری، پته کردستانی و غيره. از ديگر طرحهای پته دوزی، پيچک ترنج، سروچه، نقوش حيوانی بخصوص پرندگان و لچک ترنجی را می توان نام برد.
در حال حاضر پته دوزي بر روي سجاده، جا قرآني، پرده، رويه کوسن، زير ليواني، روميزي،سوزني، بقچه و... انجام ميشود.
عريض پارچه دستباف پشمی و نسبتاً ضخيم است که برروی آن زنان پته دوز، پته دوزی انجام می دهند. در گذشته از عريض استفاده های ديگری نظير کت و پالتو می شد ولی امروزه مصرف عريض بسيار کم شده و حتی در پته دوزی نيز محدود شده است.
کرمان از مراکز مهم قاليبافی ايران به شمار می آيد. اين شهر در
آغاز قرن بيستم ميلادی يکی از معروفترين مراکز قاليبافی جهان به شمار می آمده است، چنان که در آستانه جنگ جهانی اول تعداد دارهای قالی در اين استان به بيش از پنج هزار می رسيد.
طرح و رنگ در قالی کرمان اهميت بسيار دارد، چنانچه کمتر می توان دو قالی را از نظر رنگ و نقشه شبيه به يکديگر پيدا کرد. فرش کرمان ريز بافت و عموماً 40 رج در گره است و بيشتر در ابعاد 60 *100 - 150 * 100 - 120 * 200 بافته می شود. در گذشته فرش های 100 متری نيز به صورت سفارشی در کرمان بافته شده است که اين کار افتخاری برای صنعت و هنر قاليبافی به شمار می آيد. دارهای قاليبافی کرمان عموماً عمودی است و تنها در منطقه سيرجان و حومه آن استفاده از دارهای افقی رواج دارد.
گره رايج در قاليبافی کرمان "فارسی" است. بخشی از پشم مصرفی قاليبافان کرمان از خود منطقه و بقيه از خراسان و کرمانشاه تأمين می شود. علاوه بر کرمان در مناطق رفسنجان، جوبار، ماهان، روار،کوهپايه، چترود، خانوک، هوتک، سرآسياب و سردار نيز قاليبافی رواج دارد.
در کليه اين مناطق از پشم مرغوب برای بافت قاليهای درجه يک استفاده به عمل می آيد و تار و پود کليه توليدات از نخ پنبه ای است. فرش ها عموماً دو پوده بافته می شود و فقط در منطقه "راور" گاهی فرشهای بسيار مرغوب سه پوده است.
طرحهای معروف قالی کرمان عبارت است از: شاه عباسی، افشان، ترنجی، خوشه، برگ فرنگی، درختی، شکارگاه و قاب قرآنی.
در منطقه سيرجان قاليچه هايی موسوم به افشاری بافته می شود که دارای معروفيت خاصی است. اين قاليچه ها توسط ايل افشار که به کرمان کوچ کرده اند بافته می شود.
از نظر قاليبافی، ايلات افشار و روستاييان اين منطقه هر يک از ديگری چيزهايی اقتباس کرده اند و اگر رنگ ها ايلاتی است، برخی نقش ها کاملاً با طرحهای ايلاتی متفاوت است. با اين همه چادر نشينان گره ترکی و روستائيان گره فارسی به کار می برند. نقش ها شکستگی خاصی دارند(مانند نقش مرغی) و يا نقش ترنجی که بافتن هر يک پوشيده از نگاره های کوچک است. در واقع اصالت قاليچه های کرمان را در کارهای ايلات افشار بايد جستجو کرد که نقشه و طرز بافت آنها وجه مشترکی از هنر مردم آذربايجان و کرمان است که به خوبی با هم آميخته شده اند.
شيريکی پيچ نامی است که بافندگان ايلياتی و گاه روستايی کرمان به نوع خاصی از گليم می دهند. اين نوع گليم که در اصطلاح بومی با عناوين "شيريکی پيچ" و "سوزنی" نيز از آن ياد می شود ظاهری همانند قالی دارد و بافت آن نيز درست به اندازه بافت قالی مشکل و وقت گير است.
شيريکی پيچ از جمله سوماکهای مشهور ايران است که در مناطق عشايری و روستايی شهرهای سيرجان، بافق و کرمان بافته می شود.
شال بافی يکی از رشته های قديمی و اصيل صنايع دستی در "هوتک" کرمان است. معمولاً خانگی است و کارگاه در خانه قرار دارد.
ماده اوليه اين صنعت مس است که به سه صورت ورق، لوله و شمش مورد استفاده قرارمی گيرد. محصولات توليدی عبارتند از: سينی، کشکول، قنديل، تبرزين، تابلو و غيره... .
از ديگر صنايع دستی رايج در استان کرمان، بايد از ترمه بافی ذکر نام کرد که البته توليد آن حد ناچيزی بوده و تنها به چند صنعتگر هنرمند محدود می شود.
