تاريخ ادبيات ايران از ابتدا تا کنون

شريطه

رسم شعرا اين است که قصايد مدحيه را به ابياتي که مشتمل بر دعاي ممدوح باشد ختم کنند، اين قسمت از قصيده را شريطه مي نامند. و ادباي قديم آنرا مقاطع قصيده مي گفته اند: شريطه معمولاً به صورت دعاي تابيد يعني متضمن معني دوام و هميشگي است؛ به اين طور که مثلاً بگويند: تا آسمان برپاست، کاخ دولت تو بر پاي باد. مثال شريطه:

تا ز گردون و اختر اندر دهر

هر چه مضمر بود، شود مظهر

باد گردان براي تو گردون

باد تابان به حکم تو اختر

هفت کشور ترا به زير نگين

و ز تو آباد و شاد، هر کشور

تجديد مطلع

گاه هست که شاعر در اثناي قصيده، مطلع مصرع تازه مي آورد؛ چنانکه گويي قصيده را بر همان وزن و قافيه از سر گرفته است. اين عمل را در اصطلاح شعرا تجديد مطلع يعني تازه و نو کردن مطلع مي گويند. تجديد مطلع بيشتر براي آن است که بخواهند از مطلبي به مطلب ديگر انتقال کنند، خواه از تغزل به مديحه باشد يا از مدح به تغزل، يا در امور ديگر از قبيل اشعار وصفي و اخلاقي و عرفاني و بث شکوي و امثال آن، و بدين سبب دايره تجديد مطلع از حسن تخلص وسيع تر و مواردش متنوع تر است. مثال: در قصيده معروف شيخ سعدي به مطلع ذيل:

به هيچ يار مده خاطر و به هيچ ديار

که برو بحر فراخ است و آدمي بسيار

در ابتدا، قصيده اي حوالي پنجاه بيت در مواعظ و نصايح گفته و در خاتمه آن بيتي آورده:

از اين سخن بگذشتيم و يک غزل باقي است

تو خوش حديث کني سعديا بيا و بيار

آنگاه تجديد مطلع کرده و يک قصيده تمام عيار در ستايش ممدوح با تشبيب و تخلص و شريطه حدود چهل بيت ساخته است:

کجا همي رود آن شاهد شکر گفتار

چرا همي نکند بر دو چشم من رفتار ....