موانع پیش ‌روی یکجانبه‌گرایی آمریکا در قبال ایران

 هر چند آمریکا طی سه دهه گذشته کوشیده در عرصه‌های مختلف با همراه کردن سایر کشورها، خواسته‌ها خود را برای افزایش فشار بر ایران به آنها تحمیل کند اما همین متحدان، در برهه‌ای مقابل یکجانبه‌گرایی آمریکا ایستاده‌اند.

پس از پایان دوران جنگ سرد و با توجه به حذف رقیب اصلی (شوروی) از صحنه رقابت و برتری آمریکا در عرصه جهانی، نظریه‌پردازان محافظه‌کار آمریکایی بر ضرورت یکجانبه‌گرایی واشنگتن در مسائل مربوط به سیاست خارجی تاکید و آن را نماد قدرت برتر آمریکا در دوران پس از جنگ سرد قلمداد کردند.

همین دیدگاه و طرز تلقی بود که موجب شد این کشور با توجه به منفعت خود و نادیده گرفتن منافع حیاتی بین‌المللی، در زمینه برخی مسائل مهم بین‌المللی یکتاز میدان باشد و یا از همراهی با جمع سایر کشورها خودداری کند.

اما در این میان، بارزترین اقدام یکجانبه‌گرایانه آمریکا در قبال ایران، در مساله هسته‌ای نمود یافته است، هر چند این تنها مصداق آن نبوده. روابط ایران و آمریکا از سی و سه سال پیش تاکنون یعنی از زمان وقوع انقلاب اسلامی همواره دچار تنش و چالش‌ بوده و واشنگتن از هیچ تلاشی برای تحت فشار قراردادن ایران فروگذار نکرده است. با مطرح شدن بحث آلودگی دستگاه‌های سانتریفیوژ در سال 82 که البته منشاء خارجی داشت، بهترین بهانه به دست آمریکا افتاد تا در عرصه اعمال فشار علیه ایران یکه‌تازی کند. از این رو بود که ابتدا در پشت صحنه، به تروئیکای اروپایی برای متوقف کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران، مشاوره می‌داد، سپس در قالب گروه 1+5 وارد گود شد و در نهایت در سال 87 با اعزام نماینده خود برای حضور در نشست 1+5 با ایران، تمام و کمال به ایفای نقش پرداخت. هر چند در ظاهر، حضور و دخالت آمریکا در بحث هسته‌ای ایران مرحله به مرحله پررنگ می‌شد اما واقعیت این بود که این کشور از ابتدا تاکنون، تمام کوشش خود را بر اعمال یا به بیان بهتر، تحمیل نظرات خود بر سایر کشورها به کار گرفته است.

هر چند، واشنگتن در برهه‌ای موفق شد آلمان، انگلیس، فرانسه، روسیه و چین را با خود همراه کند و در نهایت با کمک آنها، چهار قطعنامه تحریم علیه ایران به تصویب برساند، اما فضای موجود در روابط قدرت‌های بزرگ به گونه‌ای بود که کارآمدی آمریکا به میزان قابل توجهی کاهش یافت.

نگرانی از نقش‌آفرینی آمریکا در بحران‌های بین‌المللی

شکل‌گیری چنین شرایطی را می‌توان ناشی از دو مولفه اساسی در سیاست بین‌الملل دانست. کشورهایی همانند روسیه و چین و در برهه‌ای برخی کشورهای اروپایی نظیر آلمان، مخالفت صریح خود را با یکجانبه‌گرایی آمریکا در ارتباط با نقش آفرینی در بحران‌های بین‌المللی اعلام کردند. در واقع، بسیاری از کشورهای اروپایی به همراه روسیه و چین، هرگونه یکجانبه گرایی را به مفهوم تصاعد بحران در سیاست بین‌الملل قلمداد می‌کردند. بنابراین اقداماتی که آمریکایی‌ها برای محدودسازی ایران و همچنین افزایش تحریم‌های اقتصادی استراتژیک خارج از چارچوب سازمان ملل تنظیم کردند، با واکنش سایر کشورها روبه رو می‌شد.

\

مهمترین این مخالفت‌ها به تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران به ویژه در حوزه صنعت نفت مربوط می‌شود. نکته اینکه این مخالفت‌ها به چین و روسیه محدود نبود و کشورهای متعددی خواستار معافیت خود از این قانون بودند. همین موضوع در کنار نوسانات جدی در بازار انرژی در نهایت دولتمردان آمریکایی را واداشت تا در سه مرحله، کشورهایی که عمده نفت ایران را خریداری کرده و مشتری نزدیک به 90 درصد از نفت ایران بودند،‌ را از شمول این قانون مستثنی کند تا عملا از این قانون چیزی جز ادعا و جنجال رسانه‌ای باقی نماند.

در واقع،‌ در آستانه اجرای قانون تحریم خریداران نفت ایران، آمریکا مجبور شد، چین؛ بزرگترین واردکننده نفت ایران و سنگاپور را از این قانون مستثنی کند تا به این ترتیب و با احتساب 18 کشور معالف شده قبلی، 20 کشور اصلی خریدار نفت ایران، ذیل این قانون قرار نگیرند. هیلاری کلینتون پیشتر نیز هفت کشور هند، مالزی، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، سریلانکا، ترکیه و تایوان را از تحریم‌های آمریکا علیه ایران معاف کرده بود. این در حالی بود که فروردین ماه سال جاری نیز 10 کشور اروپایی شامل انگلیس، بلژیک، جمهوری چک، فرانسه، آلمان، یونان، ایتالیا، هلند، لهستان، اسپانیا و همچنین ژاپن در لیست این معافیت‌ها قرار گرفتند تا با این حساب تحریم‌ها علیه ایران عملا کارآمدی خود را از دست دهند و در نهایت، مشخص نشود قرار است این تحریم‌ها در قبال کدام یک از اقتصادهای مطرح و مشتری ایران اعمال شود.

بنابراین، پرونده هسته‌ای ایران نشان داد قدرت‌های بزرگ علی‌رغم آنکه دارای منافع مشترک با یکدیگر هستند، اما به دلیل رویکردهای متفاوتی که در اداره امور بین‌المللی دارند، با سیاست‌های معطوف به یکجانبه‌گرایی آمریکا مخالفت می‌کنند و آن را عامل مخاطره آمیزی برای صلح بین‌المللی می‌دانند.

نیاز جهان به صلح

دومین موضوعی که مانع یکجانبه‌گرایی آمریکا در بحث تحریم و نیز اقدام نظامی علیه ایران شده، نیاز جامعه بین‌المللی به فرآیندهای صلح‌آمیز است. تصاعد تحریم و فضاسازی درباره شروع جنگی جدید در منطقه، به گونه‌ای  اجتناب ناپذیر مخاطرات امنیتی جدیدی را برای تمامی کشورها ایجاد خواهد کرد. واحدهای سیاسی که در محیط منطقه‌ای ایران قرار دارند، هنوز نسبت به مخاطرات امنیتی ناشی از اشغال عراق نگران بوده و انجام الگوهای رفتاری که منجر به سیاست‌های خشونت آمیز شود، را مغایر نظم و امنیت بین‌المللی محسوب می‌کنند.

با توجه به درک همین خطر است که کشورهایی مانند چین و روسیه در قبال رویکردهای مداخله‌جویانه آمریکا، مواضعی اتخاذ می‌کنند تا موجب کم اثر یا بی‌اثر کردن سیاست‌های واشنگتن در خاورمیانه شود. این دو کشور به عنوان دو  قدرت جهانی همواره در تلاش برای جلوگیری از یکجانبه گرایی آمریکا در خاورمیانه، سیاست‌هایی را پیگیری می‌کنند که اثر گذاری سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه را محدود یا خنثی کنند.

علت این رویکرد، اعتقاد آنها به حل دیپلماتیک مساله هسته‌ای ایران و جلوگیری از هر گونه درگیری جدید در منطقه حساس خاورمیانه است که به واسطه سال‌ها جنگ آمریکا در عراق و افغانستان، علاوه بر به خطر انداختن جان هزاران انسان، امنیت و ثبات منطقه را به مخاطره انداخته است.