نقشه زمین شناسی

دیدکلی
هدف از تهیه یک نقشه زمین شناسی نشان دادن پراکندگی سنگها و گسلها ، تاقدیس‌ها ، ناودیس‌ها و دیگر ساختمانهای زمین شناسی به صورتی است که در زمین ظاهر شده‌اند. در واقع این نقشه‌ها مقیاس کوچکی از پدیده‌های زمین شناسی می‌باشند که برای تفسیر پدیده‌های زمین شناسی ، بیان تاریخ زمین شناسی منطقه و ترتیب رسوبگذاری و اتفاقات گذشته مورد استفاده قرار می‌گیرند.

از آنجا که مشاهده تشکیلات زمین با وسعت زیاد آنها در حالت معمولی با چشم غیر ممکن بوده و بدون مشاهده کلیّه عوامل و برقراری ارتباط بین آنها نمی‌توان تصور صحیحی از وضعیت زمین بدست آورد. لذا نقشه‌های زمین شناسی برای این منظور اساسی ترین وسیله تحقیقات زمین شناسی می‌باشند. هر کدام از واحدهای تشکیلات زمین شناسی روی نقشه ها با رنگ مخصوص به خود نشان داده می شوند. شیب و امتداد طبقات و همچنین گسل‌ها و چین‌ها با علامات و نشانه‌های معینی مشخص می‌شوند. روی هر نقشه زمین شناسی یک راهنما جهت توضیح علامات بکار گرفته می‌شود.
    



انواع سیستم های بیرون زدگی و عوارض زمین شناسی
سیستم بیرون زدگی طبقات افقی و نشان دادن آنها
در این سیستم طبقات قدیمی تر در پایین و طبقات جوانتر به سمت بالا قرار می‌گیرند. کنتاکت طبقات در لایه‌های افقی موازی خطوط تراز می‌باشند. اگر شیب طبقات به تدریج زیاد شود کنتاکت آنها به هم نزدیک و اگر شیب کم باشد، کنتاکت طبقات از هم بیشتر فاصله می‌گیرند. آبراهه‌های دندریتی شکل عموما در طبقات افقی حاصل می‌گردند.
سیستم بیرون زدگی طبقات مایل
اگر یک سری طبقات مایل شده و تحت تخریب و فرسایش قرار گیرند لایه‌ها به صورت نوارهای تقریبا موازی هم در روی زمین ظاهر می‌گردند. دره‌های ایجاد شده در طبقات مایل معمولا به شکل V بوده و بسته به کمی و زیادی شیب بترتیب شکل V بزرگتر و کوچکتر می‌گردد. و بالاخره در طبقاتی که عمودی هستند شکل V از بین می‌رود.
سیستم بیرون زدگی گنبد
ساختمانهای گنبدی بعد ار فرسایش شکل دایره‌ای یا بیضی به خود می‌گیرند که در این حالت طبقات به طرف خارج از ناحیه مرکزی شیب می‌خورند. این ساختمانها ممکن است از چند سانتیمتر تا چند صد کیلومتر مربع را اشغال نمایند. در این ساختمانها طبقات مرکزی مسن ترین و طبقات دور از مرکز جوانترین لایه ها را تشکیل می‌دهند. این حالت در نقشه‌های زمین شناسی نیز حفظ می‌شود. دره‌های حاصل شده به شکل V بوده و معمولا به خارج از مرکز گنبد قرار می‌گیرند.
سیستم بیرون زدگی حوضه رسوبی
حوضه‌های رسوبی بعد از تخریب و فرسایش شکلی مشابه رخنمون گنبدها به خود می‌گیرند. اما ترتیب طبقات در حوضه رسوبی برعکس گنبد می‌باشد. در حوضه‌های رسوبی طبقات موجود در مرکز جوانترین لایه‌ها را تشکیل داده و هرچه به حاشیه‌های حوضه نزدیک می‌شود سن طبقات قدیمی تر می‌شود. دره‌های V شکل موجود در حوضه رسوبی به طرف مرکز حوضه می‌باشد.
سیستم چین‌ها
چین خوردگی از معمول ترین پدیده‌های زمین شناسی می‌باشد که به دو صورت تاقدیس و ناودیس دیده می‌شوند. در تاقدیس‌ها طبقات قدیمی در مرکز و در ناودیس‌ها طبقات جوانتر در مرکز قرار می‌گیرند. در تاقدیس‌ها شیب طبقات به طرف خارج و در ناودیس به طرف مرکز می‌باشد. چین‌ها بعد از فرسایش در سطح زمین به شکل زیگزاگ و V در می‌آیند.
سیستم بیرون زدگی دگرشیبی زاویه‌دار
تشخیص دگرشیبی‌های زاویه‌دار روی نقشه از قطع ناگهانی طبقات قدیمی تر و پوشیده شدن توسط لایه‌های جوانتر می‌باشد.
سیستم بیرون زدگی گسلها
گسلها در نقشه‌های زمین شناسی از به هم خوردن ناگهانی نظم و عدم ادامه طبقات قابل تشخیص می‌باشد. برای سهولت تشخیص ، گسلها را با خطوط درشت در نقشه‌ها نشان می‌دهند.
سیستم بیرون زدگی توده‌های آذرین
توده‌های آذرین نفوذی به دو صورت هم‌شیب و دگرشیب دیده می‌شوند. توده‌های بزرگ مانند باتولیت‌ها و استوک‌ها معمولا با طبقات اطراف خود دگرشیب بوده و به شکل بیضی یا تقریبا دایره‌ای در سطح زمین یا نقشه دیده می‌شوند. این توده‌ها امتداد لایه‌های اطراف خود را قطع می‌کنند. دایکها و توده‌های کوچکتر معمولا در سطح تماس دایره‌ها نفوذ کرده و به صورت رگه‌های طویل و نسبتا مسطح ظاهر می‌شوند.
    



علائم گذاری بیرون زدگیها
در نقشه‌های زمین شناسی معمولا سن طبقات را با علائم مشخص می‌کنند. علامتهای مورد استفاده در سن‌های طبقات در واقع اختصار دورانهای زمین شناسی می‌باشد. تمام علائمی که در روی نقشه بکار می‌روند در راهنمای نقشه نیز شرح داده می‌شوند. غالبا علائم قراردادی بر حسب نقشه‌ها فرق می‌کند. همچنین در یک نقشه علامتهای مختلفی برای توضیح عوارض موجود استفاده می‌شود که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است:
علائمی که از یک حرف تشکیل شده‌اند.
در این نوع علائم معمولا تقسیمات چینه شناسی را بر اساس اختصار برخی از کلمات نشان می‌دهند. برخی ازاین علائم دارای اندیس‌های عددی ... ,1,2,3 می‌باشند. علامتهایی که با ارقام نشان داده می‌شوند در سری چینه شناسی به ترتیب از قدیم به جدید و یا از پایین به بالا به صورت مثلا  نمایش داده می‌شوند. البته در برخی نقشه‌ها اندیس‌های عددی به صورت ارقام دومی نوشته می‌شوند که بر حسب افزایش حروف ، سری چینه شناسی را از جدید به قدیم نشان می‌دهند.
تقسیمات اضافی
با بکار بردن حروفی مثل  در اندیس معرفی می‌شوند. هنگامی که این حروف همزمان با حروف عربی بکار روند به ترتیب حروف الفبایی از سری قدیم و جدید نوشته می‌شوند. به عنوان مثال از پایین به بالا داریم:
 که به صورت C یک a و … خوانده می‌شود.
علائمی که برای انواع سنگها بکار می‌رود.
برای سنگهای دگرگونی و آذرین علائم گوناگونی در نقشه‌ها وجود دارد که معمولا هر سنگ را با یک علامت نشان می‌دهند. برای سنگهای آذرین درونی حروف یونانی را که در اصل به اسم ابتدایی سنگ نزدیک هستند را بکار می‌برند. به عنوان مثال برای گرانیت از γ (گاما) ، بازالت از ß (بتا) و آندزیت از α (آلفا) و … برای سنگهای دگرگونی نیز در برخی موارد از علائم یونانی استفاده می‌کنند و در پاره‌ای موارد نیز از حروف انگلیسی استفاده می‌کنند.
سایر اطلاعات نقشه‌های زمین شناسی
نقشه‌های زمین شناسی حاوی برخی اطلاعات دیگری نیز می‌باشند که برخی از آنها عبارتند از :


حاوی برخی از ویژگیهای ساختمان زیر سطح زمین مثل شیب‌ها ، محورهای چین‌ها ، برگشتگی‌ها ، برخوردهای غیرعادی و غیره می‌باشند.

در نقشه‌ها بعضی مواد معدنی جالب مثل سنگهای معدنی ، سنگهای ساختمانی ، ماسه و … به چشم می‌خورند. همچنین علائمی برای معادن در حال استخراج و یا سنگهای فسیل‌دار و … در نقشه‌ها وجود دارد.
روشهای مطالعه نقشه زمین شناسی
یک نقشه زمین شناسی را می‌توان از نقطه نظرهای مختلف ، مورد مطالعه قرار داد مانند مطالعه ساختمانی. مطالعه نقشه‌ها از لحاظ ساختمان بسیار مورد توجه بوده و معمولا با نشان دادن قسمت‌های زیر انجام می‌گیرد.
شماهای ساختمانی
شمای ساختمانی یک نقشه ساده است و در قسمت سطحی شامل بخش‌های مختلفی از جمله ، مجموعه اصول زمین شناسی که با سبک تکتونیکی و سری چینه شناسی آن مشخص می‌گردد. همچنین شمای ساختمانی شامل چینهای اصلی و رخدادهای زمین شناسی مثل گسلها و غیره می‌باشد.
مقاطع زمین شناسی
مقطع زمین شناسی ، برش زمین‌ها را در یک سطح عمودی نشان می‌دهد. و این در صورتی است که نیمرخ توپوگرافی تمام نقاط از روی نقشه رسم شوند. مقطع زمین شناسی به پاره‌ای از سنجش‌های معلوم نیازمند است که در حقیقت باید بتوان زمین‌های واقع در عمق را به شرط شناختن قسمتی بیرون زدگی آنها نشان داد. نداشتن داده‌های تکمیلی مثل حفاری و ژئوفیزیک باعث می‌شود که فقط روال حقیقی زمین‌ها را رسم کرد.
مقاطع بطور سری
برای دنبال کردن تحولاتی که در ساخت‌ها روی می‌دهد، می‌توان مقاطع متعددی با فواصل نزدیک رسم کرد. این مقاطع بطور سری ، یک مقیاس یکی پس از دیگری رسم و تفسیر می‌شوند که غالبا نقشه را گویاتر می‌کنند.