سياهكل، دروازه ورود به طبيعت و تاريخ

«دروازه طبيعت» اين تعبير يك سياهكلي در توصيف محل تولدش است. محمدحسن علي‌پور، استاد دانشگاه و متولد سياهكل است. او در ميان تاريخ و جنگل و طبيعت بكر سياهكل متولد شده است و هنوز نيز روزهاي فراغت را در سرزمين مادري مي‌گذراند؛ سرزمين مادري را هر روز نفس مي‌كشد و فرزندانش نيز علي‌رغم اين‌كه متولد تهران هستند به عشق طبيعت و تاريخي كه پدر در بطن آنها به هديه گذاشته است، علاقه‌مندند كه روزهاي زيباي بهار و تابستان و حتي پاييز و زمستان را در موطن اجدادي سپري كنند.

وي در ادامه سياهكل را چنين به نظم واژه‌ها مي‌كشاند:‌ «سياهكل دروازه ورود به طبيعت وحشي و بكر است با مردماني بي‌بهره از جاه‌طلبي اما در عين حال مغرور و استوار.»

هنگامي كه طبيعت سياهكل را بررسي مي‌كنيم، اين شهر آرميده بر دامان درفك كه جنگل‌هاي انبوه ديلمان را نيز در دل خود جاي داده است آنقدر سرشار از رود و آبشار و جنگل و كوه است كه براستي مي‌توان آن را دروازه طبيعت خواند.

سياهكل در مسير تاريخ

سياهكل همانقدر كه از طبيعت كم ندارد، بهره‌اش از تاريخ نيز بسيار است. از سياهكل تا ديلمان راه زيادي نيست، حدود 45كيلومتر كه براني مي‌رسي؛ اما به راستي ديلمان نگيني است كه به لحاظ فرهنگي بر تارك سياهكل مي‌درخشد. منطقه تاريخي و باستاني ديلمان يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي سياهكل است؛ فرزندي كه به واسطه غناي فرهنگي و تاريخي‌اش پدر را متمايز ساخته است. به همين سبب از هر سياهكلي كه بپرسي كجاي سياهكل را بگردم، بي‌ترديد اولين جايي كه مي‌گويد ديلمان است با تمام آنچه كه از تاريخ و طبيعت در دلش دارد و محمد حسن عليپور نيز همين تاكيد را دارد.

تاريخ ديلمان آنقدر غنا دارد كه مي‌توان تنها و تنها در وصف آن نوشت و نگاشت؛ اما در يك نگاه خلاصه در تاريخ ثبت است كه يوحنا از حواريون حضرت مسيح و صاحب يكي از انجيل‌هاي چهارگانه مسيحيت متولد ديلمان بوده است.

اگر در دفتر تاريخ يك گام جلوتر بگذاريم، ديلمان را مي‌‌توان با شيعه و فرهنگ شيعي پيوند داد و به همين سبب، ديلمان مبدا شكل‌گيري حكومت شيعه آل‌بويه بوده است و هم‌اكنون نيز ديلماني‌ها در تعلق داشتن به فرهنگ شيعي شاخص هستند.

پيوند دين و آيين

سياهكل به دليل سوابق تاريخي خود، داراي مراسم آييني خاص خود است. اگر مشهد اردهال را با مراسم قالي‌شوران مي‌شناسند، بي‌ترديد مراسم علم ‌واچيني از جمله مراسم آييني است كه نشان‌ از پيوند عميق مردم اين منطقه با اهل بيت دارد و در اين سال‌ها نسبت مسافراني كه در اين مراسم آييني مشاركت مي‌كنند افزايش پيدا كرده است.

در منتهي‌اليه جاده سياهكل به ديلمان و در 8كيلومتري جنوب ديلمان روستايي زيبا به نام «شاه شهيدان» قرار دارد كه مدفن 2 تن از نوادگان امام سجاد به نام «محمد» و «هادي» است.

مراسم علم‌ واچيني، مراسم منحصر به فردي است؛ به سبب اين‌كه از يك‌سو با تشيع پيوند دارد و مراسمي در بزرگداشت سالار شهيدان است و از سوي ديگر ريشه در سنت‌هاي عميق ايراني دارد تا جايي كه بسياري از اهل فرهنگ اين مراسم را به جشن شكرانه تعبير كرده‌اند؛ البته نبايد از نظر دور داشت كه وجه تسميه اين شكرانه با امام حسين(ع) نشان از تعلق عميق مردم اين منطقه به فرهنگ شيعي دارد.

محمدحسن عليپور نيز در تاكيد بر عمق فرهنگ شيعي در مردم اين منطقه چنين مي‌گويد: شايد در منطقه سياهكل و ديلمان شكل افراطي اعتقادات مذهبي مشاهده نشود، اما دلبستگي به فرهنگ شيعي در عمق پوست و خون اين مردم نهفته است و از مهم‌ترين نكات بارز آنها محسوب مي‌شود.

علم‌ واچيني، يك مراسم سنتي محرم در گيلان است، هر چند اين سنت در بسياري از مناطق با تقويت جلوه‌هاي شهرنشيني كمرنگ شده است، اما در منطقه سياهكل و ديلمان متفاوت است به سبب اين‌كه زمان برگزاري آن ارتباطي با ماه محرم ندارد و به صورت ثابت زمان برگزاري آن مردادماه است و پس از گذشت سال‌ها تبديل به مراسمي ثابت و پايدار شده است.

در علم‌بندي شاه شهيدان 72 تكه پارچه‌ رنگي ارزشمند به نيت 72 شهيد كربلا بر بدنه علم چوبي يا فلزي نصب مي‌شود. علم بعد از 3 بار گردش بر دور حرم شريف، بعد از اقامه نماز ظهر و عصر در مراسمي بي‌نظير و باشكوه در ميان دستان هزاران عاشق اهل بيت(ع) به حركت درمي‌آيد و هر تكه پارچه‌اي كه بر بدنه علم بسته مي‌شود در حقيقت خواهش و تمناي يك حاجتمند است كه از بقعه يا امامزاده محل علم‌بندي دارد.

مراسم علم‌ واچيني يك مراسم 10 روزه است كه روز دهم آن مصادف با يكي از روزهاي جمعه اواسط مرداد است. از 10 شب قبل از اين جمعه مراسم عزاداري حسيني در محل امامزاده برگزار مي‌شود و در روز دهم در حالي‌كه مردم بهترين لباس‌هاي خود را برتن دارند گردهم مي‌آيند و مراسم سنتي علم‌گرداني آغاز مي‌شود و در همين مراسم مردم با قرباني‌كردن تعلق خود را نسبت به اين روز و اين سنت نشان مي‌دهند و با كباب‌هايي كه از گوشت قرباني‌ها تهيه مي‌شود به استقبال اين روز و مهمانان‌شان مي‌روند و علاوه بر اين با برپايي بازارچه‌هاي محلي به زيبايي اين روز مي‌افزايند. امسال نيز اين مراسم در نيمه مرداد برگزار شده است و ده‌ها هزار نفر در اين مراسم شركت كرده‌اند.

به عبارت بهتر علم‌ واچيني يا همان علم‌گرداني به بخشي از فرهنگ اين مردم تبديل شده است و به همين سبب اين مراسم از سوي سازمان ميراث فرهنگي استان گيلان به‌عنوان ميراث معنوي اين منطقه به ثبت رسيده است.

درفك و آبشارهاي پنهان در دل كوه

درفك كوهي نام آشناست كه به طبيعت زيبايش اشتهار دارد. براي صعود به اين قله 2700متري راه‌هاي متفاوتي وجود دارد، حدود 6 راه كه يكي از مهم‌ترين و البته آسان‌ترين راه صعود به اين قله همين روستاي شاه شهيدان است.

درفك، آتشفشان خاموش گيلان، در لهجه گيلكي به معناي آشيانه عقاب است، چرا كه بلند است و استوار و عقاب را تنها در ارتفاع و بلندي‌ها مي‌توان يافت. ابتداي كوهپيمايي از شاه شهيدان به صورت مراتع و علفزار شروع مي‌شود و بعد از حدود يك ساعت بايد دل به جنگل بسپاري با همه تاريكي‌ها و روشنايي‌هايش و با همه دوستي‌ها و دشمني‌هايش؛ عبور از جنگل‌ها نيز حدود يك ساعت طول مي‌كشد و پس از آن ييلاق« وزنه بن» با چشمه‌ آب گوارا در انتظار مسافران است.

مسير صعود به درفك مسير سهل و ممتنع است؛ مسيري است كه علاوه بر كوهنوردان حرفه‌اي آغوشش به روي مردم به نسبت عادي‌تري كه ورزش روزانه را در برنامه روزانه زندگي خود دارند نيز باز است. صعود براي اين افراد شايد سخت‌تر باشد، اما غيرممكن نيست چرا كه در طول مسير حتي تا زمان رسيدن به يخچال قله آثار خانه‌هاي روستايي كه در تابستان‌ها مورد استفاده چوپان‌هاي محلي قرار مي‌گيرد مشاهده مي‌شود و همين امر بيانگر آن است كه علي‌رغم سينه‌كش‌هاي سنگين آن كه شايد براي ما پشت ميزنشين‌ها كمي سخت است، اما كاري غيرممكن نيست.

و در نهايت اين‌كه فراموش نكنيد اواخر شهريور و اوايل مهر تقريبا از بهترين زمان‌هاي صعود به درفك محسوب مي‌شود؛ چرا كه ميزان شرجي بودن هوا به حداقل مي‌رسد و هوا هنوز خيلي هم سرد نشده است؛ اما در هر صورت اين امكان وجود دارد كه در ميان توده‌اي از باران و مه گرفتار آييد كه البته مي‌تواند پاسخي به حس ماجراجويي شما باشد؛ اگر هم قصد صعود زمستاني به درفك را داريد بدانيد كاري بس مشكل و ماجراجويانه را كليد زده‌ايد كه با بهره‌گيري از راهنماي محلي و توجه به هشدارهاي هواشناسي مي‌توانيد ريسك‌ صعود را كاهش دهيد.

شهر جلگه‌اي 50 هزار نفري سياهكل، علاوه بر همه اين‌ها باز هم ديدني دارد؛ از جمله اين‌كه عبور رودخانه شمرود از ميانه شهر آن را از ساير شهرها متفاوت كرده است؛ در هر صورت اگر بيشتر جاذبه‌هاي شهري سياهكل براي شما جذابيت دارد يا مثلا توانايي صعود به درفك را نداريد يا نيمه مرداد نتوانسته‌ايد براي مراسم علم‌واچيني به اين شهر سفر كنيد، باز هم مطمئن باشيد در هر فصلي از سال آنقدر سياهكل در درون خود انباشته دارد كه بتواند سفره‌اي از زيبايي‌هاي خود را به روي شما بگشايد.

از جمله اين‌كه سياهكل با لاهيجان تنها 15كيلومتر فاصله دارد، بنابراين مي‌توانيد بازديد از 2 بخش مهم سياهكل يعني بخش مركزي سياهكل و همچنين ديلمان را به عنوان يك برنامه يكروزه در كنار بازديد از لاهيجان قرار دهيد و به اين ترتيب با استفاده از امكانات رفاهي و اقامتي لاهيجان، از شرايط بهتر اقامت بهره‌مند شويد يا شايد هم استفاده از خانه‌هاي روستايي را براي گذراندن روزهايي متفاوت ترجيح دهيد؛ بويژه اگر دل در گرو طبيعت داشته باشيد.

آبشار لونك و باباولي

لونك و باباولي، 2 آبشار معروف سياهكل محسوب مي‌شوند؛ هر چند آبشارهاي ديگر نيز در اين منطقه يافت مي‌شوند. آبشار لونك، آبشاري دوقلوست كه در فاصله 25كيلومتري جاده كوهستاني سياهكل به ديلمان واقع شده است. سهولت دسترسي به اين آبشار و همچنين پرآبي آن در فصل بهار و همين‌طور وجود امكانات رفاهي مانند رستوران‌هاي محلي از جمله مزيت‌هايي است كه اين آبشار را به يكي از قطب‌هاي گردشگري سياهكل تبديل كرده است و البته ميعادگاهي براي تازه‌عروسان كه مايلند ميثاق زندگي‌شان را به ثبت طبيعت نيز برسانند و به پاكي آب و به استواري كوه زندگي كنند و شما نيز اگر دوست داريد كه مثلا در يك روز ارديبهشتي گونه‌هاي‌تان سرشار از خنكي آب شود و نسيم كوهستان ريه‌هاي‌تان را پر از اكسيژن كند، بسم‌الله!

آبشار باباولي بيشتر يك آبشار فصلي است، آبشاري در 50كيلومتري جاده ديلمان ـ سياهكل كه بيش از آن‌كه مانند ساير آبشارهاي گيلان اطرافش را جنگل دربر گرفته باشد، صخره در بر گرفته و اين خود باباولي را به جنسي متفاوت تبديل كرده است.

و باز هم ديدني

مطمئن باشيد كه اگر به مدت يك هفته نيز بار سفر را ببنديد و به اين فكر كنيد كه مي‌خواهيد جنسي از تاريخ و طبيعت را در كنار يكديگر تجربه كنيد، سياهكل گزينه مناسبي براي شماست. سياهكل همه اينها را در دل خود دارد. از حمام تاريخي ديلمان گرفته تا چشمه‌‌هاي آب معدني لاريخاني در 5 كيلومتري ديلمان تا غار اسپهدان كه مشهور است به اندازه انسان‌هاي اوليه قدمت دارد تا چشم‌اندازهاي آغوزي و تا بازار هفتگي سياهكل و تا غارهاي يخي و آهكي تي‌تي.

و شما مي‌توانيد با سفر به سياهكل تواماني از تاريخ و طبيعت را تجربه كنيد و فقط پيشاپيش با خود عهد كنيد كه امانت طبيعت را به درستي پاس بداريد و مطمئن باشيد كه مردم خونگرم سياهكل و ديلمان با مهرباني به استقبال‌تان خواهند آمد!