بانک مقالات علوم محیطی

نواحي کلانشهرها تبلور سازمان فضايي با پيوندهاي طبيعي، اجتماعي، اقتصادي و کالبدي در بستر محيط جغرافيايي نسبت به يکديگر و محيط طبيعي و فعاليت اجتماعي، اقتصادي در چارچوب روابط متقابل انسان و محيط در درون نظام اجتماعي - اقتصادي مسلط زمان شکل يافته اند. افزايش تعداد کلانشهرها، نمودي از تمرکز فوق العاده جمعيت در فضاهاي معين در کشورهاي در حال توسعه است که عموما به رقابت هاي نابرابر اقتصادي در فضا نسبت داده شده است. به عبارتي وجود فضاهاي تجهيز شده در نقاطي معدود و به طور عمده در مرکز اين کشورها، گرايش به تمرکز سرمايه، فعاليت و جمعيت را در قطب هاي معيني تشديد کرده است. بنابراين ساخت وکارکرد نظام اقتصادي - اجتماعي در نظام هاي مختلف سياسي حاکم در جهان بازتاب فضايي متفاوتي را بروز مي دهد. از اين رو براي ريشه يابي تحولات ساختار فضايي کلان شهرها و پيرامون آنها به تحليل ساخت و کارکرد نظام هاي اقتصادي - اجتماعي حاکم بر آنها پرداخته شده است. به اين ترتيب تحولات ساختار فضايي تهران و پيرامون نيز از اين قاعده مستثني نبوده و براي تبيين آن به تحليل نقش اقتصاد سياسي در دوره هاي زماني مختلف پرداخته شده است. در اقتصاد رانتي مفهوم «رانت»، به درآمدهايي اطلاق مي شود که از خارج به داخل کشور جريان مي يابند، بدون آن که براي آنها هيچ گونه سرمايه گذاري اجتماعي، و يا فعاليت كارايي، متقابلا صورت گرفته باشد. در اين ميان معيار دولت رانتي، کسب درآمد بيش از 42 درصد ناشي از رانت که غالبا منشا خارجي دارد، دانسته مي شود و از آنجا که در ايران همواره درآمدهاي دولت ناشي از صادرات نفت بيش از اين ميزان بوده است. بنابراين مي توان ماهيت دولت و اقتصاد ايران را از سنخ نفتي دانسته که بر اثر اين رانت، ساختار کلانشهر تهران و پيرامون نيز دچار دگرگوني شده است و اين موضوع، بويژه از دهه 1350 تا کنون تاثيرگذارتر بوده است.

 نسخه قابل چاپ