بانک مقالات مطالعات انقلاب اسلامی

پاسخ به:بانک مقالات مطالعات انقلاب اسلامی
پنج شنبه 21 اردیبهشت 1391  6:09 PM

6 : مطالعات انقلاب اسلامي زمستان 1387; 4(15):196-211.

روشنفكري ديني، دين و تيپولوژي روشنفكري (چالش سنت و مدرنيته در قرن 19 ايران)

حسيني سيدميرصالح*

* جامعه المصطفي العالميه

از جمله مفاهيمي كه در اواخر قرن نوزدهم در فرانسه به دنبال محاكمه كاپيتان دريفوس مطرح شد، مفهوم روشنفکري بود. به وجود آمد. چهار سال بعد، يكي از نويسندگان آن زمان به نام اميل زولا، بيانيه اي صادر كرد كه به دستگيري وي انجاميد. در پي آن، نويسندگان ديگري با صدور بيانيه اي به نام «بيانيه روشنفكران»، محاكمه زولا را محكوم كردند. اين مفهوم در غرب داراي بار معنايي خاصي بود كه در جريان تحولات ايران نيز به كار گرفته شد، به گونه اي که شماري از تحصيل كردگان غرب گراي ايراني، خود را با همين مفهوم و معنا در ايران معرفي كردند و در قرن نوزدهم جريانات سياسي و اجتماعي مدرني را كه برگرفته از مدل هاي غربي بود، شكل دادند. در اين هنگام، نخبگان مذهبي (علما) و توده مردم با اين جريانات به مقابله برخاستند؛ زيرا اين تفكر با ساختارهاي معرفتي و گفتمان سياسي آن عصر در ايران همخواني نداشت، به گونه اي که هويت ملي و ايراني، از ديرباز در ايران با اسلام و شريعت تشيع آميخته شده است و ايرانيان هر زماني كه احساس مي كردند معرفت ديني آنان با تهاجم بيگانگان روبه رو شده است، با آن به مقابله بر مي خاستند. اين نوشتار، پس از بررسي دلايل كشمكش و ستيز ميان نخبگان ديني با ديگر نخبگان و بيان ديدگاه هاي هر كدام، به شناخت تيپ هاي مختلف روشنفكري در ايران پرداخته كه شامل تيپ سنت گريز، اسلام گرا و غرب گرايي نوين است. از ميان ديدگاه هاي عالمان و نخبگان ديني، به صورت نمونه، تفكرات ميرزاي شيرازي و شيخ فضل اله نوري، انتخاب و با تحليل تقابل ها، به تفكيك جريانات مثبت و منفي روشنفكري ديني پرداخته شد.

كليد واژه: روشنفكري، مدرنيته، سنت، ايران، مشروطه

نسخه قابل چاپ