بانک مقالات تاریخ

عريضه نويسي، از ديرباز بخشي از خرده رفتار سياسي و اجتماعي ايرانيان بوده است، تا آن جا که مي توان از آن به عنوان بخشي از فرهنگ ملي ايرانيان ياد کرد. چنين فرهنگي، چه پيش از ورود اسلام و چه پس از آن مرسوم بوده است، به گونه اي که نهاد حکومت در طول دوران ميانه و سده هاي پس از آن، با برپايي ديوان مظالم، فرهنگ عريضه نويسي را تاييد مي کرد. مواجهه با تمدن غرب در دوره قاجار، هر چند گسست هاي عميقي بر فرهنگ و تمدن ما وارد آورد، اما در فرهنگ عريضه نويسي نه تنها گسستي رخ نداد، بلکه با گسترش وسايل ارتباط جمعي همچون روزنامه و ايجاد نهادهاي جديدي همچون دارالشوراي کبراي سلطنتي و وزارتخانه ها، اين فرهنگ تدوام يافت و فراگير شد. پس از جنبش مشروطه و تاسيس مجلس شوراي ملي، فرهنگ عريضه نويسي به جرياني مسلط نه تنها براي دادخواهي که براي رتق و فتق تمامي امور و مشکلات روزمره افراد فرو دست جامعه درآمد و با تشکيل کميسيون عرايض در مجلس شوراي ملي، رسيدگي به عرايض مردمي، به يکي از کارکردهاي اصلي نهاد قانونگذاري در ايران تبديل گرديد. هر چند چنين کارکردي به دلايلي از کج فهمي نسبت به نهاد قانونگذاري نشئت گرفته بود، اما باعث شد امروزه منبع مطالعاتي بسيار بکري به نام «اسناد عرايض» در حوزه تاريخ اجتماعي براي تاريخ پژوهان به وجود آيد.
يافته هاي اين پژوهش، برخي از علل کج فهمي از نهاد قانونگذاري را در اين دست از اسناد نشان داده و با مقايسه تطبيقي عرايض در دوره مجلس شوراي ملي با دوره پيش از تشکيل قوه مقننه بويژه در دوره ناصري، فهم مردم را از نهاد قانونگذاري، مورد بررسي قرار مي دهد. همچنين ارايه تقسيم بندي جديدي از محتواي اين اسناد و توجه به ديگر ويژگي آن ها، بخش هاي ديگري از مقاله حاضر خواهد بود. در پايان، سعي خواهد شد جايگاه و اهميت اين اسناد در مطالعات تاريخ اجتماعي و تاريخ فرودستان، با ارايه اسنادي در اين خصوص واکاوي شود.

 نسخه قابل چاپ