بانک مقالات تاریخ

موضوع مقاله حاضر، بررسي تغييرات در شكل شهر ايراني و زمينه هاي اجتماعي آن در دوره اسلامي است. اين موضوع بر اساس چهارچوب پژوهشي، به اين شرح بررسي مي شود:
الف ـ مساله تحقيق: در شكل شهر باستاني ايران (دوره ساساني)، از عناصر كهن دژ، شارستان و شار بيروني، به عنوان سه جز اصلي ياد مي شود در حالي كه بر اساس اشارات برخي از منابع تاريخي دوره اسلامي، موجوديت عناصر سه گانه در شكل شهر باستاني استمرار داشته است. آيا حضور عناصر ياد شده، چنان كه گروهي از محققان پنداشته اند، به منزله استمرار ساختارهاي اجتماعي كهن ايران در دوران اسلامي بود؟
ب ـ سوالات پژوهش: 1. آيا تداوم حضور اين عناصر در شكل شهر ايران دوره اسلامي به منزله فقدان تغييرات در ماهيت مناسبات اجتماعي ـ اقتصادي شهرهاي ايران در دوران گذار بود؟ 2. آيا ظهور منطقه ربض در شهر ايراني دوره اسلامي در نتيجه تحولات در مناسبات شهرنشيني بود؟ 3. در صورت وجود روندهاي تغيير در مناسبات اجتماعي و شكل شهر ايراني در دوره اسلامي، در اين روندها از چه الگوي پيروري مي شد؟
ج ـ فرضيات پژوهش: 1. تداوم حضور عناصر سه گانه در شكل شهر دوره اسلامي، به معناي تداوم نظام اجتماعي دوره باستاني در دوره اسلامي نبود بلكه در شرايط گذار از نظام اجتماعي كهن به نظام اجتماعي دوره اسلامي، عناصر اصلي شكل شهر ايراني بر اساس الگوي جديدي سازماندهي شد؛ 2. ظهور منطقه ‌ربض، در نتيجه بروز تغييرات اجتماعي در وضعيت شهرنشيني رخ داد: رشد مناسبات اقتصاد شهري (افزايش توليد كالايي و رونق دادوستد)، ترقي موقعيت اجتماعي گروه هاي پيشه وري و بازرگانان در كنار ضرورت هاي ناشي از گسترش فعاليت هاي اقتصادي ـ اجتماعي شهري، فضا و كالبد مناسبي را نياز داشت كه آن را در منطقه ربض مي يافت؛ 3. در منطقه ربض، عناصر اصلي زندگي شهري مانند كالبد اقتصادي (بازار)، فرهنگي (مسجد جامع)، سياسي (ارگ) و اجتماعي (محله ها) بر اساس نظمي وحدت گرايانه  استقرار ‌يافتند، الگويي كه نشانگر گذار از مناسبات اجتماعي باستاني ايران (تفكيك فضايي عناصر سه گانه شكل شهر) به نظام اجتماعي جديد دوره اسلامي و انعكاس آرماني آن در شكل شهر ايراني ـ اسلامي بود.