بانک مقالات تاریخ

تاسيس و استقرار دولت صفوي در ايران به عنوان نخستين حکومت مستقل شيعي مقتدر در تاريخ اسلام، موجب گشت بحث تاييد اين دولت و همکاري يا عدم همراهي با آن بدل به يکي از مباحث مهم جديد در حوزه تفکر و انديشه سياسي و حتي نظرات فقهي علماي بزرگ اين دوران شود. از آنجا که تقريبا از بدو پيدايي اين دولت- بويژه  از عصر شاه طهماسب – تا اواخر سلطنت شاه عباس اول، توليت امور شرعي و بالاترين مقام ديني و قضايي در اختيار مجتهدان صاحب نام بود، در اين موضوع بحث انگيز جديد ميان مجتهدان اختلاف نظر پديد آمده تا آنجا که  فراتر از عمل، در آثار مکتوب آنان نيز نمود پيدا کرد.
ظهور جريان اخباري گري در شيعه و قدرت يافتن آن موجب شد که از ميانه عهد صفويه تا پايان آن دولت و مدت ها پس از آن، اخباري گري بر محافل و مراکز علمي و ديني ايران و عراق چيره شود و بسياري از علما به آن مشرب گرايش يابند. اگر اين تلقي برخي از محققان کد يکي از علل اساسي پيدايي جريان اخباري گري در اين عصر، واکنش گروهي از علماي به استفاده ابزاري مجتهدان از اجتهاد خويش در تحکيم پايه هاي حکومت صفوي بوده، صحيح باشد، بايد انتظار داشت که اخباريان، مخالف همکاري با آن دولت بوده باشند، حال آن که بررسي آرا و عملکرد برجستگان اخباري، جز يک مورد استثنايي، نشان مي دهد که آنان به رغم مخالفت سخت وجدي با مجتهان بويژه مجتهدان حامي دولت صفوي، پس از آن که موفق شدند پيروان مکتب اجتهاد و اصوليان را به حاشيه برانند، خود به تاييد دولت برخاستند و مقامات و مناصبي را که پيش از آن در اختيار مجتهدان بود، بر عهده گرفتند.
در اين مقاله ابتدا به اختصار ديدگاه علماي سلف درباره "همکاري با دولت" مرور شده، سپس چون در نيمي از دوران صفويه، مجتهدان اصولي و در نيمي ديگر اخباريان نهاد دين و روحانيت را نمايندگي مي کردند، نظرات و عملکرد برجستگان هر دو مکتب بررسي مي شود. 

 نسخه قابل چاپ