بانک مقالات تاریخ

اين مقاله به بررسي رابطه ميان طريقت نقشبنديه و فعاليتهاي تجاري در عصر تيموريان (771-913 ه.) مي پردازد. توجه به اصول عقايد اين طريقت، عوامل فكري زمينه ساز در فعاليتهاي اقتصادي پيروان آن را روشن مي كند. اين عوامل را مي توان در چهار مفهوم خلوت در انجمن (صحبت)، ذكر خفي، خدمت، و كار دسته بندي كرد. وجود تعاليم معطوف به فعاليت هاي اقتصادي در طريقت نقشبندي سه پيامد مهم داشت؛ نخست رواج و نفوذ گسترده آن در ميان كشاورزان و پيشه وران به عنوان مهمترين نيروهاي توليدي، دوم حمايت تيمور و فرزندانش از آن، و سوم تدوين نگرشي مثبت به ثروت و قدرت. اين پيامدها هم نيروهاي توليدي و هم حمايت هاي سياسي را در اختيار نقشبنديان گذاشت. رهبران طريقت بدينوسيله توانستند نفوذ معنوي و مادي خود را در ماوراءالنهر و خراسان گسترش دهند.
سرزمين ماوراءالنهر خاستگاه دولت تيموري، خاستگاه و مركز قدرت خواجگان نقشبندي، نقطه تلاقي راههاي مختلف تجاري و از مراكز محوري جاده ابريشم بود. اين موقعيت، به علاوه عوامل پيشين، نقشبنديان را در تجارت اين دوره بسيار فعال نمود.
فعاليتهاي پردامنه تجاري نقشبنديان در اين دوره، سه تاثير مهم بر اين طريقت گذاشت. اولا طريقت نقشبندي در طول جاده ابريشم، در آسياي مركزي و تركستان شرقي تا مرزهاي چين گسترش يافت، ثانيا رهبران نقشبندي را به ثروت، مكنت و نفوذي رساند كه تا آن زمان دنياگرايي در ميان طريقت هاي تصوف بي سابقه بود، اين مساله در اواخر قرن نهم، مباحث و مجادلاتي را، پيرامون رابطه طريقت با فعاليت هاي اقتصادي، موجب گرديد. سومين پيامد، تاثير مصيبت باري بود كه بر رهبران طريقت نقشبندي در نيمه دوم قرن نهم و اوايل قرن دهم يعني خاندان احرار، گذاشت. آنان در نتيجه بالا گرفتن نفوذ اقتصادي و پيوندهاي وثيق با دولت تيموري، ناگزير در سرنوشت نهايي اين دولت نيز سهيم شدند، برخي از آنها از دم شمشير ازبكان گذشتند و بازماندگانشان نيز آواره سرزمين هاي ديگر شدند. بررسي آغاز و پايان پيوند ميان طريقت نقشبندي و تجارت در دوره تيموري، روايتي موردي از مساله مهم چگونگي رابطه اقتصاد و طريقت در تاريخ ايران است.

 نسخه قابل چاپ