بانک مقالات تاریخ

پس از تاسيس حكومت ايلخاني در ايران (654 ه ق)، مساله مناسبات با ساير اولوس ‌هاي مغولي به يکي از مسائل مهم اين حکومت تبديل شد. از جمله مهمترين اين اولوس ‌ها، اولوس جغتاي در شمال ‌شرقي ايران بود که حدود سه دهه پيش از تاسيس حکومت ايلخاني در ماوراءالنهر شکل گرفته بود. به همين دليل جغتاييان نوعي حق تقدم در حاکميت بر نواحي شرقي ايران، که در آن زمان فتح شده بود، براي خود قائل بودند. در نتيجه، اين دو حکومت با وجود ريشه خانداني مشترک، در مجموع مناسباتي پرفراز و نشيب با يكديگر داشتند. ايلخانان بيشتر به دنبال حفظ مرزها و حق حاكميت خود در شرق ايران بودند و به همين دليل اولويت آنها حفظ آرامش و صلح ميان دو طرف بود؛ حال آنکه تمايل جغتاييان به تسلط بر شرق ايران، که از نظر آنان منبع ثروت مادي و انساني بود، موجب بروز يک رشته درگيري ‌ها ميان دو طرف گرديد كه تقريبا در سرتاسر عصر ايلخانان ادامه داشت. با اين حال، گاه ضرورت ‌هاي پيش ‌آمده براي هر يک، آنها را به سازش هايي هر چند كوتاه مدت و شكننده وادار مي ‌كرد. مجموعه اي از تحولات داخلي در قلمرو هر يک از اين دو حكومت و نوع مناسبات آنها با قدرت ‌هاي ديگر زمانه بر مناسبات اين دو قلمرو مغولي تاثيرگذار بود. دوره حكومت سلطان محمد الجايتو، هشتمين ايلخان مغول، در ايران از نظر دربر داشتن اشكال مختلف مناسبات اين دو حكومت اعم از برخورد نظامي، دخالت سياسي و صلح، دوره اي با اهميت به‌ شمار مي آيد؛ به گونه اي كه آن را به مثابه نمادي از مجموع تاريخ روابط اين دو قلمرو مغولي نيز مي ‌توان در نظر گرفت. در عين ‌حال، اين دوره را يكي از حساس‌ ترين مقاطع در روابط آنها و آخرين دوره مهم آن مي ‌توان به ‌شمار آورد؛ چرا كه مناسبات دو طرف در سال هاي پس از آن؛ يعني، دوره فرمانروايي ابوسعيد، فرزند و جانشين اولجايتو و آخرين ايلخان ايران، در واقع نتيجه و ادامه تحولات اين عصر بود. مقاله حاضر مي كوشد تا بر اساس چنين ديدگاهي، ابعاد مختلف مناسبات اين دو حكومت و عوامل تعيين کننده در آن را در عهد فرمانروايي اين ايلخان بررسي کند.

 نسخه قابل چاپ