مقالات علوم سیاسی

هدف اين مقاله بررسي مقايسه اي آراي سه تن از نظريه پردازان تضادگرا، يعني هگل، مارکس و گرامشي درباره دولت و جامعه مدني و مناسبات بين آن دو است. هگل جامعه مدني را به منزله ترکيبي از سه نظام اقتصادي، حقوقي و انسجامي (پليس و اصناف) قلمداد مي کرد که بين خانواده و دولت قرار مي گيرد و در نهايت، جانشين دولت مي شود و مارکس از جامعه مدني به عنوان حوزه کار و زندگي روزمره که حوزه اي صرفا اقتصادي و غيرسياسي است، نام مي برد. برخلاف هگل و مارکس، گرامشي جامعه مدني را به مثابه فضايي فرهنگي قلمداد مي کند.
نتيجه اين تحليل نظري-تطبيقي نشان مي دهد هر چند هر سه نظريه پرداز تضادي اصول فلسفه هر چند اجتماعي مشترکي را پايه هاي تحليل خود قرار داده اند، نتيجه گيري آنها از الگوسازي جامعه با يکديگر فرق دارد. هگل طرح سه وجهي خانواده-جامعه مدني-دولت را جانشين طرح کلاسيک دو وجهي خانواده-دولت شهر ارسطو نمود. همچنين الگوي مارکسيستي زيربنا (جامعه مدني) و روبنا (دولت)، در نزد گرامشي به الگوي زيربنا (اقتصاد) و روبنا (جامعه مدني-نهادهاي غيردولتي+دولت) تغيير پيدا کرد. دولت گرامشي يک دولت ترکيبي است که از رضايت (سلطه)+زور (قدرت) تشکيل شده است و از اين رو، هم زيربنايي است و هم روبنايي.