بانک مقالات جغرافیا

براي شناسايي الگوهاي روزانه گردش جوي تراز 500 هکتوپاسکال بر روي خاورميانه و ايران در فصل زمستان (دسامبر تا مارس )، داده هاي ميانگين روزانه ارتفاع ژئوپتانسيل اين تراز براي دوره 1965-2000 از مرکز NCEP/NCAR دريافت گرديد و مورد استفاده قرار گرفت. به کمک آرايه S تحليل مولفه هاي اصلي  (PCA)خوشه بندي چند هسته اي تمامي روزهاي مورد مطالعه به 12 گروه طبقه بندي شد و ميانگين هر گروه به عنوان يک الگوي گردشي معرفي گرديد. به طور کلي الگوهاي گردشي به دست آمده را بر اساس جهت وزش بادهاي غربي بر روي ايران مي توان به سه دسته اصلي مداري، شمال غربي و جنوب غربي تقسيم کرد. در الگوهاي مداري هميشه جهت جريان بادهاي غربي بر روي ايران به صورت مداري و يا تقريبا مداري است، در حالي که در الگوهاي جنوب غربي همواره يک ناوه در غرب ايران (از مديترانه تا ايران) قرار دارد که جريان ها را به صورت نصف النهاري در مي آورد و آنها را با جهت جنوب غربي تا غربي به روي ايران روانه مي کند. تفاوت در محل، عمق و گسترش اين ناوه باعث تفاوت الگوهاي جنوب غربي از يکديگر و تفاوت در ميزان تاثيرگذاري آنها بر آب و هواي ايران مي شوند. بررسي ارتباط ميان الگوهاي گردش جوي و بارش در سطح کشور نشان داد که برخي از الگوها با ايجاد جريان جنوب غربي و ريزش هواي مرطوب و ناپايدار بر روي ايران سهم زيادي در توليد بارش سالانه کشور دارند. در اين گونه الگوها هر چه ناوه عميق تر و به ايران نزديک تر باشد، اثر آن بر اقليم کشور بيشتر است و بارش بيشتري را در پهنه گسترده تري از ايران سبب مي شود. عميق شدن اين ناوه باعث نصف النهاري شدن جهت جريان در اين الگوها مي شود و پتانسيل ايجاد بارش را در آنها افزايش مي دهد. در مقابل، در جريانهاي شمال غربي اين ناوه جاي خود را با پشته عوض مي کند و اين خود موجب ريزش هواي سرد عرض هاي شمالي و ايجاد هواي پايدار بر روي ايران مي گردد. همچنين مشخص شد که برخي از الگوها در سرتاسر کشور موجبِ بارش مي شوند و برخي ديگر تنها در بخش هايي از کشور. نتايج همچنين نشان از آن داشتند که توزيع فراواني برخي از الگوها در همه ماه هاي مورد مطالعه تقريبا يکسان است، در حالي که برخي ديگر در ماههاي خاصي بيشتر روي مي دهند. بررسي روند تغييرات الگوها نيز نشان داد که بيشتر الگوها با هيچ گونه روند کاهشي و يا افزايشي معني داري مواجه نبوده اند.

 نسخه قابل چاپ