بانک مقالات جغرافیا

مرزها پديده ‎هايي هستند که اساسا ماهيتي انساني دارند که انسان به ‎واسطه‌ درک اختلاف ‎هاي ميان خود، آنها را ترسيم مي ‎کنند و در زمينه‌ مطالعاتي جغرافياي سياسي، به‎ عنوان يکي از موضوع‎ هاي محوري شمرده مي ‎شوند. در اين ميان، رودخانه ‎ها به ‎عنوان مرزهاي طبيعي دو واحد سياسي، به ‎دليل ماهيت تغييرپذيري و تنوع مورفولوژيکي خود، آثار محسوسي بر روابط سياسي دو کشور به ‎ويژه بر سر مسائل مرزي دارند. رودخانه هيرمند، واقع در مرز ايران و افغانستان - به دلايل مختلف طبيعي و انساني - از زمان شکل ‎گيري مرز، همواره روابط دو کشور را تحت تاثير قرار داده است. يکي از عوامل موثر در مسائل مرز رودخانه ‎اي دو کشور، ناشي از شرايط مورفولوژيکي رودخانه‎ هيرمند و تغيير مسير‎هاي متعدد آن در ادوار کوتاه‎ مدت است، به ‎طوري ‎که مسائل پيچيده و متعددي را در نظام حقوقي آن ايجاد كرده است. اين مقاله، درصدد پاسخ ‎گويي به اين پرسش اساسي است که «آيا بروز اختلاف‎ هاي مرزي ايران و افغانستان بر روي رودخانه‎ هيرمند، ناشي از خصوصيات مورفولوژي (يا الگو) و سيماي طبيعي رودخانه است يا تنها در نتيجه‎ مناسبات سياسي دو کشور؟» نتايج پژوهش نشان مي ‎دهد، مورفولوژي رودخانه‎ هيرمند، به ‎ويژه در بازه‌ مرزي از نوع الگوي شرياني است که بيشترين تغييرات را نسبت به ديگر الگوهاي رودخانه ‎اي دارد و مرز دو کشور کاملا آگاهانه بر روي بخش ‎هايي از تغييرپذيرترين بستر رودخانه قرار داده شده است. اين امر موجب بروز اختلاف‎ هاي مرزي ميان ايران و افغانستان از ابتدا تاکنون بوده است و به احتمال در آينده نيز، زمينه‎ ساز مشکلات بي ‎شماري براي هر دو کشور، به ‎ويژه براي بخش ايراني خواهد بود. به ‎طور کلي مهمترين پيامدهاي ناشي از تغييرات مورفولوژي اين رودخانه که بر روابط سياسي دو کشور تاثيرگذار بوده است عبارت ‎اند از، اختلافات بر سر تعيين دقيق مرز در بستر تغييرپذير رودخانه، اختلافات ناشي از ناپايداري الگوي توزيع حق ‎آبه ميان دو کشور و سرانجام اختلافات ناشي از تعيين وسعت و قلمرو محدوده‎ مرزي. روش پژوهش مقاله از نوع توصيفي - تحليلي و بر پايه‌ مطالعات کتابخانه‌ اي و همچنين اندازه‎ گيري‎ هاي تاريخي تغييرات مورفولوژي رودخانه‌ هيرمند است که با استفاده از داده ‎هاي سنجش از دور و مقايسه‌ تصاوير ماهواره ‎اي TM-5 در دو بازه‎ زماني بيست ‎ساله انجام شده است.

 نسخه قابل چاپ