بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

فرهنگ نويسي در ايران داراي پيشينه اي طولاني است. کهن ترين فرهنگي که از ايرانيان ياقي مانده، فرهنگي است اوستايي- پهلوي به نام اويم- ايوک (??m-?wak) که هاوگ،در مقدمه خود بر فرهنگ کهن زند- پهلوي، با استناد به شواهد و قرايني، اصل آن را به دوره پيش از عصر ساساني رسانده است. پس از رواج زبان فارسي دري به عنوان زبان نوشتار، از قرن سوم هجري به بعد، و ظهور آثار برجسته منثور و منظوم فارسي، تدوين فرهنگ هاي فارسي به فارسي نيز آغاز شد. فرهنگ قطران تبريزي، شاعر فارسي گوي قرن پنجم هجري، نخستين اثري است از اين دست که اطلاعاتي از آن به دست ما رسيده است. به گفته اسدي طوسي، لغت هاي اين فرهنگ بيشتر معروف بودند و، به گفته محمدبن هندوشاه، اين فرهنگ مشتمل بود بر 300 لغت. اما کهن ترين فرهنگي که به دست ما رسيده لغت فرس اسدي طوسي، شاعر و لغوي نامدار قرن پنجم هجري است. اين فرهنگ ماخذ اصلي غالب فرهنگ هايي بوده است که از آن پس در پهنه جغرافيايي زبان فارسي، از آسياي صغير گرفته تا هندوستان، تاليف شده اند.

شاهنامه فردوسي طي حدود هزار سال حيات خود، در حوزه گسترده زبان و ادب فارسي، همواره يکي از ارجمندترين و محبوب ترين منظومه هاي فارسي بوده است. اين امر، به علاوه وجود واژه هاي مهجور در شاهنامه، سبب شده است تا نخست فرهنگ نويسان فارسي از اين منظومه، به عنوان يکي از مراجع اصلي خود، بهره برند و لغات و شواهد بسياري را از آن برگزينند و، سپس، از اواخر قرن ششم يا اوايل قرن هفتم هجري فرهنگ هايي ويژه شاهنامه تدوين کنند. در فرهنگ هاي فارسي به فارسي، خاصه لغت فرس اسدي و نيز برخي متون کهن نثر فارسي مانند راحه الصدور راوندي، واژه ها و شواهد شعري فراوان منقول از نسخه هاي کهن شاهنامه محفوظ مانده است. که ابزار مناسبي براي تصحيح اين منظومه به شمار مي روند. اما شماري از اين ابيات در نسخه ها و چاپ هاي کنوني شاهنامه وجود ندارد و اين نشان مي دهد که کهن ترين نسخه هاي شاهنامه (مثلا نسخه فلورانس، مورخ 614 هجري و نسخه هاي بعد از آن)، در مقايسه با تحرير فردوسي و نسخه هايي که در فاصله حدود دو قرن بعد از آن تا اوايل قرن هفتم کتابت شده، ناقص است. از سوي ديگر، اين ابيات اضافي شايد مهر تاييدي باشد بر اين روايت معمول که شاهنامه فردوسي در 60 هزار بيت سروده شده است، به ويژه آن که، حدود نيم قرن پيش از کتابت نسخه ناقص فلورانس، شريف دفترخان، مولف کهن ترين فرهنگ شاهنامه، به صراحت مي گويد که نسخه اساس معجم او «چهار جلد است و در هر جلد پانزده هزار بيت»...

 نسخه قابل چاپ